Ang Kagawasan sa Pagkalimtanon

ni Neile Genica Mijares

1     Karon, human sa milabayng kwarenta ka tuig,
2     Sa unang higayon malimtan ni Besing og linya iyang toong kilay.
3     Nawani niya ang lapis sa eyebrow nga nasuksok
4     Ilawm sa mga basiyo sa haplas sa rayuma.
5     Kalit lang di niya matugkad nganung naglingkod siya
6     Atubangan sa samin sa may aparador.
7     Sa tinuod, maong nangunot ang kabang nga kilay ni Besing,
8     Dili niya mahinumduman daw kinsa iyang gipangandaman.
9     Ang iyang gitipigang hulagway sa tawng nisaad mubalik
10     Kwarenta ka tuig nang niagi nihanap sa iyang panumduman
11     Dihang nanambo si Besing sa abog nga samin.


KOMENTARYO NI ADONIS DURADO

Ang kinaiya sa balak halangdon gumikan may kalidad kini nga motutok o molente sa usa ka gamayng butang, unya way tiawng nalitok niini ang dagko ug komplekadong tema sa kinabuhi – diha lang sa pipila ka linya.

Sa partikular nga balak sa imabaw, gamhanang nakapaambit kanato sa kangulngol nga mahiagoman sa tawong gibiyaan ug gahandom nga siya balikan. Kung ato ning palandungan, ang kahapdos niini kay anaa diha sa iyang wala malitok: nga ang saad kay usa ka hawla, ug ang tawong gapaabot kay wala ray kalahian sa usa ka tawong piniriso. Ispoko mo na, kwarenta ka tuig nang gapaabot si Besing ug matag adlaw way hupay ang iyang pagpangandam sa kaugalingon – kanunayng nangarte, gapagwapa, gatatsa sa iyang kilay – hinaot nga inig butho sa iyang minahal makakaplag lang gihapon kinig amor ngadto kaniya.

Apan anang adlawa, mahisayran natong misugod na og tukar ang pagkamalimtanon ni Besing, nakalimot na siyag retoke sa iyang kilay (LINYA 2), ug labaw sa tanan, nakalimot na mismo siya kung kinsay iyang gipangandaman (LINYA 8). Ug dili ba para kanato, sayon rang kat-unon ang paghinumdom, apan lisod kat-unon ang paglimot? Kay lagi, sigun pa sa nobelistang si Anita Brookner: Once it’s known, it can never be unknown. Gawas lang kung mopakyas na mismo ang atong panumduman – ug kung pisikal na nga mokagar ang atong utok o pangisip.

Ang tangkasunon nga tema aning balaka kay anaa sa iyang uluhan – ang “kagawasan” kuno sa pagkalimtanon. Buot ani pasabot, sa dihang nahimo nang limtanon (o giangu-ango) si Besing, nakakaplag na pud diay siya og kagawasan – human sa kwarenta ka tuig nga sentensya sa pagpaabot.

Tingali ang kinadak-ang balor aning balaka, kung ato ning palawman, kay anaa sa gitawag nako og ironic effect of existential melancholia. Hisayring ang “kagawasan” dinhi kay galukdo og ambiguity. Kung suwayan nato kini og lente, ang pangutana: nagpasabot ba nga dihang gawasnon na si Besing kay malipayon siya? Apan dili ba ang iyang “kagawasan” dinhi kay mahimong ingnon nga usa na pud ka hawla sa gingharian sa kasakit? Gumikan ang iyang kagawasan kay usa man lang ka matang sa paglimod – dihang gakunsabo ang katuigan ug ang iyang panumduman. Nan, imadyina ang senaryo kung ugaling mokalit lang og butho ang tawong iyang gipangandaman – kay ang kinabuhi ra ba pwerte gyung watsinanggoha.

Bweno, ibilin nato ning maong komplikasyon sa tigbasa. Ug sa di pa ko malimot, tuguti ko sa paghisgot sa mga butang nga angay retokihon aning balaka. Tataw nga bus-ok na man ning balaka, apan duna lang koy namatikdan nga ginagmayng sapilyahunon. Tulo ka teknikal nga isyu – espeling, grammar, ug pagkahan-ay sa linya o pulong.


* * *

1. ISYU SA ESPELING. “Tuong” imbis na “toong” (LINYA 2) – magsunod gani ang duha ka vowel, gahi nga “o” gyud nang mag-una, busa isulat kini nga “u” imbis na “o” – pananglit: “buot”, “luok”, “tuod”. Ang uban mosulat sa “ginoo” nga doble ang “o”, apan sa akong bahin, suwaton ko kini og “ginuo” gumikan sa maong hisgutanan. Ang epektibo diayng basihan sa espeling kay ang pandungog – busa kung maglibog ka sa espeling, litoka ang maong pulong ug paminawa. Ug ning bahina, kanang sa LINYA 5, “nganong” imbis na “nganung”; ug sa LINYA 9, “mobalik” imbis na “mubalik”.


2. ISYU SA GRAMMAR. Wala magkadimao ang verb usage – gasagol-sagol ang present ug past tense. Ang unang mga linya gasugod og present tense, busa kung ato ning limpyohan aron ma-consistent, mao niy tikdulunon:

LINYA 3: “Mawani” imbis na “nawani”; “misuksok” imbis na “nasuksok”

LINYA 5: “Galingkod” imbis na “naglingkod”

LINYA 7: “Mikunot” imbis na “nangunot”

LINYA 9: “Misaad” imbis na “nisaad”

LINYA 10: “Miagi” imbis na “niagi”; “mihanap” imbis na “nihanap”

LINYA 11: “Mitambo” imbis na “nanambo”


3. ISYU SA PAGKAHAN-AY. Dunay linya nga pwede rang tangtangon, ug may kiwaw sab nga pulong o pulongan (phrase) nga pwede ilisan aron makabaton og katin-awan.

LINYA 1: Alang nako, pwede tangtangon ang tibuok linya. Ang prinsipyo sa “in medias res” nagkanayon nga sugod dayon sa aksyon.
Busa, diretso dayon sa LINYA 2, kay tutal mahisgutan ra bitaw ang temporal description sa LINYA 10.

LINYA 3: “Lapis sa kilay” imbis na “lapis sa eyebrow”. Duda nako nigamit og “eyebrow” dinhi ang tagsulat tungod dili siya ganahan malitok og pag-usab ang pulong nga “kilay” nga nahisgutan sa miaging linya. Duna pay laing Binisaya nga pulong ang kilay, gitawag kinig “ubaob”. Galing lang, morag archaic ra sab ning paminawon. Ug wa sab koy problema kung pananglit iningleson na lang ni – “Nawani niya ang eyebrow liner…”

LINYA 4: OK ra man ang “basiyo”, pero mas haom siguro ang “garapa”. Sa istrikto nga kahulogan, ang buot pasabot sa “basiyo” kay “walay sulod”. Kung makadungog ka og naay moingon nga “Pagkuha didto og basiyo”  –  kung wala ka kahibaw sa context, kinahanglan ni og qualifier  –  kung basiyo ba sa botelya ang gipasabot o basiyo sa lata, garapa, ad infinitum. 

LINYA 6: Medyo di kaayo klaro ang linya – “sa samin sa may parador”. Ang samin ba duol o tupad sa parador o ang samin anaa mismo sa parador? Ug dili kaha “tukador” (dresser) ang mas haom unta dinhi nga pulong?

LINYA 8: Mas tukma ang “kung” imbis na “daw”. Bakikaw sab ang “kinsa iyang” – “kinsay iyang” siguro (isip contraction sa “kinsa ang iyang”)

LINYA 9: Mas haom ang “tinipigang” kaysa “gitipigan”

LINYA 11: Dili kaayo klaro ang pagkahan-ay – mitambo tingali si Besing sa “samin” ug dili sa “abog”. Ang mas haom nga han-ay dinhi kay “Dihang mitambo si Besing sa giabog nga samin” o “… sa samin nga abogon”.


Ang Kagawasan sa Pagkalimtanon

1     Sa unang higayon, malimtan ni Besing og linya iyang tuong kilay.
2     Mawani niya ang lapis sa kilay nga misuksok
3     Ilawom sa mga garapa sa haplas sa rayuma.
4     Kalit lang, di niya matugkad nganong galingkod siya
5     Atubangan sa samin sa tukador.
6     Sa tinuod, maong mikunot ang kabang nga kilay ni Besing
7     Kay dili niya mahinumduman kung kinsay iyang gipangandaman.
8     Ang iyang tinipigang hulagway sa tawng misaad mobalik –
9     Kwarenta ka tuig nang milabay – mihanap sa iyang panumduman,
10     Dihang mitambo si Besing sa giabog nga samin.