26.7.09

Sa Dihang Namuso Kong Audrey, Ang Inidoro Mura Na Ug Psychedelic Sunny Side Up

ni Marquis de Kintolimbo



















KOMENTARYO NI BUTCH BANDILLO


Sa dili pa ta modayeg o mosaway aning balaka, ato una ning kulitogon minus sa pa-epek nga visual aids. (Gikugihan gyod nako og type out ang text.) Atong huboan ning balaka sa iyang gisul-ot nga kamison aron sayon ang pagkumot-kumot sa mga parte nga gidayandayanan. Pero, tagsulat, ayaw lang kabalaka, kay ato sab nga hinol-hinolon ang kamison aron sutaon ang klase sa tela—seda ba o paplin o unsa ba. Unya ato sab nga tan-awon ang balak in all its kaleidoscopic glory.



Sa Dihang Namuso Kong Audrey, Ang Inidoro Mura Na Ug Psychedelic Sunny Side Up

hugaw naglutawlutaw nga kung imong pasiplatan sa ibabaw murag tawgi pero kung imong tutokan murag talong. galing lang, nagkadaiya iyang kolor murag halohalo nga ispesyal sa chowking murag bangaw sa ugma-damlag nga hulaw. pero kung imong ipalayo ang imong panan-aw mura kinig asin ug ang itlog tataw nga sa makausa gipanag-iya sa kanhi usa ka bantris nga buring. nganong nakaingon ko? aww, tan-awa ra gud. ang iyahang pughak di ba adunay winisik sa painting ni pollock. daw bukong nga bag-o pang napulak. klase-klase nga dibuho ang imong maaninag sa iyang bulok. tubol nga walay ulok pormag inkblot ni rorschach. pormang letter v nga mura pod ug langgam nga naglupad pero gidakop sa di maiswag nga kahingpitan. pormag talumtum sa amerkanang green og mata. kay unsang tamaa… ayyy, isla! hala! haskang buanga! awom diays negra. hayan nasayod ang langaw nga sa igong panahon siya adunay lang-at sa adlaw. di angayng kabalak-an ang kasamtangang bugno sa takna. kahibawo ka ba nga inig hunas sa dagat ang baybay mingawon sa kagubot? kay sa katapusan ang tagubtob ug kasikas banwason sa balud nga mokuso-kuso sa tanang hugaw nga naglutawlutaw.



* * * * *

Audrey Stripped Bare by Her Bachelors, Even

1. Ang composition technique nga gigamit dinhi pwede natong tawgon og “stream of psychedelic self-consciousness.” Konektar-konektar lang, pabanda-banda sulod sa inidoro sa kahimatngon. James Joyce jiggled by a joint. Pero lisod sutaon kon duna ba gyod kahay visual prompt ang images dinhi, o gapatuyang lang ang tagsulat og palami. Isip balakero, makaingon ko nga gapatuyang ra ni siyag pasirit. Akong sugyot sa tagsulat: sulayi kunog pahugot og gamay ang nozzle sa hose of free association sa sunod balak nga ingon ini.

Hinuon, dili malalis nga clever ning balaka, ug ang tagsulat suhito sa tradisyonal nga pamaagi sa pamalak. Gani, gihipos sab kintahay sa tagsulat ang nagkaguliyang nga mga pantasma sa iyang faex delicti pinaagi sa pagbalik sa unang imahe sa balak (“hugaw nga naglutawlutaw”).

2. Gisambogan sab ning paagiha sa surrealist technique nga gi-popularize ni Dali, nga iyang gitawag og “paranoiac-critical” method. Pero painting ang gihisgotan ni Dali. Ang paglayat sa pangpang gikan sa painting paingon sa poetry lisod uyamot. Daghang misulay pero nahitumpawak sa bung-aw sa kabalikwaotan. Kining pagkaambaka malamposon, nakakapyot og nag-igdal nga gamot sa kapayas—nakalabang ra tawon, pero nakaigit sab lagi. Abtik hinuon kaayong namupho ang balak sa iyang igit.

3. Apan, hain man si Audrey? Kon ang persona namuso kang Audrey, nganong tai may iyang nakita? Namuso ba siya lusot sa buslot sa kisame? Kun mao, unsay iyang gibuso, ang alimpulo ni Audrey? Di man tingali expected nga mag-handstand si Audrey, no? Kon wa niya tuyoa nga nakapasiklap siya sa inidoro, nganong wa man niya baliki og hisgot si Audrey?

4. Apan, hain na man si Audrey? Kon ang persona namuso kang Audrey, unya tai ang iyang nakita, tingali Audrey maoy angga niya sa Inidoro (ginamit ang technique sa haplological reverse consonance, ha ha). Tai gyod ang iyang tuyo, kay naa ba goy kalambigitan ang Audrey nga babaye sa sunny side up dinhi? Bitaw, sa kadaghan na sa tai nga akong nakit-an, way tai nga ingon ani ka daghan og sagol. Pananglit, kining tawgi. Unsa man ni, kigwa?


* * * * *

My Audrey Hangs Here

1. Makapadani ning balaka sa imong pagtagad. Dili gyod hinuon ka kahunahunag inidoro, bisag wa tay tama, itlog gyod ang atong tan-aw ani. (Kita nga readers — or lookers — four times removed from reality na — or is it five?)

Lami sab ang rainbow-colored nga langit-langit. Ang resulta mora gyod hinuon og gasolina (langit-langit nga nadan-agan sa langit), pero sige lang, kay psychedelic man, deranged ang senses. Rimbaudian merde par excellence.

2. Kon dili lang basahon, dili baya ta lud-on aning balaka. Basin ganig gutomon kadtong mahilig og itlog.

3. Way duda nga dedicated artist ang tagsulat. Dili ni lalim obrahon, bisan kon computer geek pa ang nangitlog ani. Gani, dili ni mahuman og usa ka sitting. Maabtan pag kalibangon ang tagsulat. (Added inspiration gyod hinuon ang pag-adto sa kasilyas.) Wa ta kahibawo, basig gidala niya iyang laptop sa kasilyas unya nag-multitasking siya didto.

4. Mahimong ingnon nga ang pagpakapin sa visuals usa ka subterfuge aron dili maklaro nga kulang og igo ang balak as mere words. Pero mahimo sab ingnon nga mas nakapaduol sa Longinian sublimity ang pictorial complement. Kaon ug kalibang. Oral and anal.

Pero kon dili gyod type sa magbabasa, nindot sab ning balaka himoong design sa greeting card. Padad-i dayon kadtong sa imong mga kaila nga nag-diet. Kon dili sila kasabot og Cebuano, seguroa lang og hubad sa pinulongan nga ilang masabtan.


* * * * *

The Persistence of Audrey

1. Aprub ko aning balaka. Ang tagsulat naay imagination in the order of Marco Evaristti (q.v.).

2. Aprub ko aning balaka. Ang ako lang panghinguto ani naglambigit og duha lamang ka punto: ang ulohan nga tinaod ra, morag ang extant Nike (Winged Victory) nga gitaoran ang abaga sa upaw nga bust ni Homer. Dili pa ulahi nga ilisan ni sa tagsulat. Ikaduha, ang over-all visual experience: nasobrahan ra ang pagkaitlog ini tan-awon—naa pay highlight sa upper right hand side sa pughak. Kon makaya sa tagsulat cum computer artist nga sa pagtan-aw natog usab (o kon hiyongon nato atong mata) makakita tag inidoro, mas nindot. As it is, hinuon, pwede ra man dili usbon pero himoong tigmo: Itlog kon tan-awon pero tai kon basahon.

3. Kon gusto ang tagsulat nga mo-explore sa possibilities aning balaka, akong isugyot nga himoon niyang pormag mapa sa Bohol ang pughak unja padajonon nija ang ijang jama-jama hangtod tajakan sijag ninja.

4. Sa akong tan-aw, kon molahutay lang og tikdol-tikdol sa pamalak ang tagsulat ani, unya dili siya ianod sa iyang predilection for psychedelics, magmalamposon ni siya. Hayan modako ang iyang itlog isip balakero. (Metaphor lang ni, ha.)

P.S. Sorry kon para sa uban way kritisimo nga nahitabo ining akong komentaryo dinhi. Ato lang iangay-angay sa balak ang atong komentaryo.


* * * * *

Notes:

1. Referenced artworks: The Bride Stripped Bare by Her Bachelors, Even, by Marcel Duchamp; My Dress Hangs Here, by Frida Kahlo; The Persistence of Memory, by Salvador Dali.

2. Niay pipila ka mapuslanong links (or mga link) alang niadtong nangitag ginagmayng refresher kabahin sa concrete poetry:
www.poets.org/viewmedia.php/prmMID/5649


15.7.09

Nangluod sa lapyahan sa Balamban

ni Genalyn Omapas


1     Sakura desu ka?

2     Nindut na untang pangkutluon
3     ang mga nanagikid-ikid nga mga
4     cherry blossoms sa Hiroshima.

5     Magkat-un na unta ko pagbalanse
6     sa bisikleta nga akong sakyan
7     padulong sa Kambara Kisen
8     og didto na unta nako sugdan
    pagtapak-tapak ang mga pisa
10    sa akong mga damgo
11    guyod ang mga baroto
12    nga mag hatod nako og Yen.

13    Lami na unta tagamtamun
14    ang bino nga tinahud sa Hokkaido
15    Moshi moshi, Aregato guzaimasu
16    Dili lang kani akong makat-unan
17    nga pinulongan sa Japan
18    Kung wala ko nangluod
19    sa lapyahan sa Balamban.

























KOMENTARYO NI ADONIS DURADO


Unahon natog hinlo ang hisgutanan sa spelling ug grammar.

LINYA 2: “Nindot” imbis na “nindut”.

LINYA 3: “Nanag-ikid-ikid” – kinahanglan og hypen.

LINYA 4: Redundant ang plural form sa “cherry blossom” dinhi. Ang balaod: kung plural na gani ang English word, dili na kinahanglan modungag og “mga”. Ug kung ato ning korehian, mao niy kapilian sa tagsulat: 1) “ang nanag-ikid-ikid nga cherry blossoms”; 2) “ang mga nanag-ikid-ikid nga cherry blossom”; 3) “ang nanag-ikid-ikid nga mga cherry blossom”.

LINYA 5: “Magkat-on” imbis na “magkat-un”. Mao sab ang sa LINYA 16: “makat-onan” imbis na “makat-unan”.

LINYA 8: “Ug” imbis na “og”. Ang “ug” dinhi kay conjuction, ug dili article nga ang spelling kay “og”.

LINYA 12: “Maghatod” – kinahanglan takduon. Mora sad og dili kinahanglan i-capitalized ang “yen”.

LINYA 13: “Tagamtamon” imbis na “tagamtamun”.

LINYA 14: “Tinahod” imbis na “tinahud”. Ug kinahanglan sad og tuldok sa tumoy sa linya.

LINYA 15: Punctuation: Morag kinahanglan og period imbis na comma human sa pulong nga “moshi”, ug dugang period sa tumoy sa linya.

LINYA 18: Dili kinahanglan i-capitalize ang sinugdanang pulong kay sumpay ra man ni siya sa previous line. Ug morag kinahanglan pud i-rework ning linyaha aron motakdo sa previous clause ngadto sa “kung wala pa lang ko mangluod”


* * *


Karon, ipahamtang nato ang gihisgutan sa imabaw:


1     Sakura desu ka?

2     Nindot na untang pangkutluon
3     ang nanag-ikid-ikid nga
4     cherry blossoms sa Hiroshima.

5     Magkat-on na unta ko pagbalanse
6     sa bisikleta nga akong sakyan
7     padulong sa Kambara Kisen
8     ug didto na unta nako sugdan
9     pagtapak-tapak ang mga pisa
10    sa akong mga damgo
11    guyod ang mga baroto
12    nga maghatod nako og yen.

13    Lami na unta tagamtamon
14    ang bino nga tinahod sa Hokkaido.
15    Moshi moshi. Aregato guzaimasu.
16    Dili lang kani akong makat-onan
17    nga pinulongan sa Japan
18    kung wala pa lang ko nangluod
19    sa lapyahan sa Balamban.


Ampay kaayo nako ang ka yano aning balaka. Yano ra tuod pero lawm diay og dulot kung imo kining palandungan. Sa mga detalye nga gilitok kanato sa balak – igo ug takdo kaayo nga nakapahulma sa persona ug sa iyang sugilanon. Tataw nga ang namulong dinhi kay mikagiw gikan sa iyang lungsod (Balamban) ug nanimpalad karon sa laing dapit (Japan).

May conceit gamay ang balak diin dili gyud matino pag-ayo kung babaye ba ang persona dinhi o lalaki, ug kung unsay iyang trabaho – kung japayuki ba o trabahante sa kompanya. Pero tataw nga ania siya aning nasura aron mangita og sapi (LINYA 9 - 12).

Himatikdi nga ang tension aning balaka kay anaa sa iyang tuno – sa iyang voice. Sa paagi nga gihan-ay ang balak, morag di ta kamatikod nga misulod ta sa hunahuna sa persona – sa iyang conciousness. Mora tuod og dunay gikahinabi ang persona, pero pwede kaayong ingnon nga namulong ra siya mismo sa kaugalingon.

Hisayri pud nga ang katapusang duha ka linya kay maoy yawi sa kandado aning balaka. Ang pagpangluod kuno niya sa iyang gigikanang dapit ang hinungdan nganong nakasinati siyag kahigwaos – nganong adunay siyay mga pagduhaduha – pananglit, nganong di siya katagamtam og tumang kalipay samtang galantaw sa cherry blossom (LINYA 2 - 4) o nganong di siya makapaundayon og paanod sa kahubog (LINYA 13 - 14).

Ang gahom, para nako, aning balaka kay anaa sa iyang paradoxical implication. Tuod, ang iyang pagpangluod maoy hinungdan sa iyang pagkapadpad sa halayong dapit (nga matawag ra ba unta nato og swerte), apan di diay siya kasinati og kabus-ok sa pagbati gumikan ang tinuorayng bul-og sa iyang dughan kay atoa ra gihapon gahaguros sa lapyahan sa Balamban. Sa ato pa, kining balaka kay mahitungod sa kahidlaw – sa kamingaw sa gigikanang dapit.

Sa teknikal nga aspeto, wala lamang diay makahatag og local color ang mga Hinapon nga pinulungan nga makaplagan sa balak, apan sa kinatibuk-an, mihatag kini og sophistication sa balak. Gani, sa unang entrada pa lang, mihatag kinig epektibong “defamiliarization” ngadto sa tigbasa. Ug dugang nga texture, nindot pud tingali nga imbis na “bino” kay “saki” (Japanese wine) ang gilitok sa LINYA 14.


GRADO:

1.7.09

Ug sa kadlawon giabrihan ko


1    ang bintana
2    sa kalag

3    nanglangoy ang barongoy
4    sa sabaw nga damgo

5    nangambak ang baki
   sa punong nga kahiamgo

   naglalis ang gangis
   sa akong pangabubho

   namista and dulon
10   sa bangaw nga misteryo

11   nanglupad ang kabakaba
12   sa orasan sa hunahuna

13   ngadto sa tanaman
14   sa bahakhak ug luha

15   ngadto sa atop
16   gitunga ang bulan

17   ngadto sa bulan
18   nag-ilog sa duyan

19   ang mga pak-an
20   gialimungawan

21   kaming tanan
22   nasaag


-- ni Marquis de Kintolimbo



















KOMENTARYO NI OMAR KHALID


Ang ganahan kaayo nako ining balaka mao ang tinguha sa pagkamakanunayon sa iyang temperamento. Kon wa ko masayop, ang tema niini — kon pananglit ato gyong pugson — mao ang kaaliwasa sa kalag. Tanang imahen nga gipasupot sa magbabalak nahiusa ngadto sa katuyoan nga mao ang pagpasundayag sa usa ka dakong mino sa tawo taliwa sa usa ka higayon. Kini lang daan, makita na kaayo ang kahanas sa magbabalak bisan sa pipila ka kakulian nga sa matag karon ug unya hisindolan sa atong suod nga pag-aninaw. Niini, tataw ang iyang buot ipakuot — ang posibilidad sa daghang panghitabo ilawom sa mga reyalidad ning kinabuhia. Ug kini mahitabo lang kon “sa kaadlawon ablihan ko ang bentana sa kalag”.

Duha ka puntos ang labing bug-at nga kalidad, alang nako lang, niining balaka. Una, anaay daghang kalihokan sa suryal nga mga talan-awon nga sibo kaayong teknika isip himan sa kahimoan sa balak. Sa ato pa, kapid-an lang ka linya, adunay daghang nanghitabo. Wala gani tay makita nga pagbalik-balik sa mga epekto sa imahen nga sagad kaayong ikahibagat sa mga nobatos. Ikaduha, gihan-ay niya ang tanang imahen nga samag collage nga mga hulagway ug nagpakaaron-ingnon nga siya saksi lamang ug walay mahimo pagkuwestiyon sa katinuod niining tanan niyang nakita. Ang persona buot moawat sa kabalingag sa usa ka sleepwalker. Sa laktod, kahibawo siya unsaon pagbitik sa utot sa ungo.

May estilo sad siyag gamay paghimog ulohan bisan tuod kon kini dili bag-o sa kasaysayan sa katitikan. Kadali ra natong mapanaghapan nga lagmit nakabasa siya sa mga mugna e. e. cummings ug uban pa (remember “somewhere i have never travelled”?). O mahimo sab nga wa siya kabasa unya mitungha lang gyod sa iyang hunahuna ang ingon nga paagi sa pagtagik aron mapakita nga naglakawng wa sa hustong panimuot ang punto de bista sa balak.

Hinuon, kining balaka mahimong tinuod lamang kon: una, kuyogan nato ang magbabalak sa iyang mga assertions. Ug kuyogan lang gyod nato kay mao may iyang gipasundayag. Kay kon atong lantugion, unsay atong mahimo pagtuis sa kamatuoran nga gituohan nga nagakahitabo sa ubang hunahuna?

Medyo nakalitan lang ko sa kakalit sa mga imahen. Ang buot ipasabot, makapangutana lang ta nganong wala mahibulong ang persona sa balak sa mga imahen nga iyang nakita (kun nasinati) sa kaadlawon (lagmit naglakaw nga nakatulog lagi, hehe). Kon wa mahibulong ang persona, unsa na kaha ko isip usa lang ka magbabasa? (Sa tagsulat niining balaka: palihog basaha ang klasikal nga hukngay ni Longinus — “On Sublimity” — nga naghisgot bahin niining argumentoha.) Mao tingali nga dili subtle ang epekto. Pero tagidyot ra ni nga kahuyangan. May pagkabug-at sab ang hagsa sa mga pulong nga gigamit to the extent nga dili na hinuon madamgohon ang dagayday (kay gi-presume man lagi nako nga surreal ning balaka). Tungod niini, wala na hinuon kagiyahi ang magbabasa aron subayon ang kinauyokan nga tinguha sa balak tungod sa diyotayng kakat-ag sa mga imahen. Sa ato pa, ang kadaghan sa iyang imahen mao ra sad ang nakaingon nganong wa niya masipong sa tumang kahingpit ang gitinguhang kahiusahan.

Gihinayan ra sab ko sa puwersa sa “sabaw nga damgo”. Kon ang barungoy maglangoy, sabton nga kini dakong buhi. Apan kining maong linya sa hunahuna, gipahinayan sa “sabaw nga damgo”. Ngano? Dili ta makapaabot nga makalangoy ang barungoy sa sabaw. Otherwise, dili na surreal ang epekto niini kondili pangilad na. Bisan sa suryalismo, kinahanglan sab nga iangkla nato ang mga imahen aron himoong katuohan ang nagakahitabo luyo sa conscious world of realities. Yes, in a surreal world, a carabao can fly like a hawk. But please… please… let the laws of aerodynamics govern such a flying carabao. Kay dili man tingali complete departure sa reyalidad ang suryalismo, sa akong sabot lang sab hinuon.

Pero makita nato nga dili bag-ohanon ang magbabalak. Atong mabantayan nga nasayod siya sa epekto sa panagpares sa mga pulong. Pananglit, sa iyang mahipnoong pagdugtong/pagpares sa mosunod nga mga pulong: ablihan, bentana; langoy, barungoy; lalis, gangis (tatawng kahibawo siya sa kaalingisig sa gangis nga morag maglalis).

Apan ang problema lang kay ang balak kinahanglan man sab nga magbaton og kahiusahan sa iyang mga imahen aron dunay magkupot niini nga pundasyon segun sa gibatbat ko na sa ibabaw. Ang dakong pangutana: unsaon nato pagkonektar sa linya 1 patigsapong sa linya 10? Apan sa gikaingon ko na, kon kuyogan lang nato ang magbabalak sa naabot sa iyang imahinasyon, nan, mapugos ta pagsalikway nga dunay kapakyasan dinhi. Matod sa mga guwatsinanggo, tuo na lang aron ta madali. Isipon ko na lang nga wa lang gyod tingali nako magukod ang lintunganayng rason nga nagpahipi niining parteha sa balak ug mapugos ko pag-isip nga kini maoy laing birtud sa iyang pagkamaayong balak. Ug isipon ko na lang nga iya kining gipamatud-an sa kataposang duha ka linya: “ug kaming tanan / nasaag”.

Ang maayo tingali sa balak mao ang mait-ong pagkontrolar sa magbabalak sa iyang materyal. Ug dinhi, bisan sa ginagmayng kahuyangan, nakita nako nga nagtinguha siya pagkab-ot sa ingon.


GRADO:





28.6.09

Sa Babayeng Gikaibgan

ni Kevin Lagunda

1     Wa kadagan ang mga singot
2     Sa dihang nitapot ug nilikos
3     Ang mga tutok nimo.

4     Ang ilang tinan-awan mga bato
5     Nga nakapandol nimo.

    Bisag napangos ka na, gisunod-sunod
7     Gihapon ka nila. Hangtod naumod ka.
8     Apan di ko sama nila. Akong subayon ang tunob
9     Sa pinitik sa imong kasingkasing.
10    Bahala nag sa unahan ako ang masukamod.



KOMENTARYO NI BAMBI BELTRAN


Sa titulo pa lang daan, kining balaka gahatag na dayon sa akong hunahuna nga kini mahitungod sa gugma. Ug tungod lagi kay ang gugma mao man ang pinakainila nga bakho sa mga magbabalak sa tibuok kalibutan, moresulta kini sa paghunahuna nga: “Gugma na pud.”

Busa, mas maayo kung adunay kalainan ang garay sa manunulat nga molahi sa laing mga balak kabahin og gugma.


Tuod man, lahi ang garay aning balaka sa gugma kay singot man nga nagdagan ang iyang primerong gilitok nga napugngan sa mga tutok nga nitapot ug nilikos sa babaye. Sa pagpadayon sa balak, nahimong bato kining mga tutok nga maoy nakapandol, nakapangos ug nakapaumod sa babayeng gikaibgan. Dinhing bahina, ni-shift ang tono sa manunulat. Matud pa niya lahi siya sa uban – kay subayon niya ang matag pinitik sa kasingkasing bisan pa man og siya ang masukamod.

Ang tingog dinhi gikan sa usa ka lalaki nga naibog sa usa ka babaye. Adunay uban nga kalalakin-an nga naibog usab sa susamang babaye. Abtik kini sila ug dili ligdong ang ilang tinguha kay makapandol ug makapangos man. Nalingaw ko dinhi kay medyo surreal ning bahina sa balak. Ang tutok kuno nakapaundang sa singot unya nilikos sa babaye pagkahuman nahimong bato nga balakid sa dalan niya. Masabtan dinhi nga ang babayeng gikaibgan nadala sa mga engganyo sa laing mga lalaki. Adunay distansya ang manunulat sa gaunang pito ka linya ug daw nagtan-aw lang siya sa panghitabo ug naghunahuna nga: “Da, mirisi, nagpatonto ka, di naumod ka lagi.” Apan sa katapusang tulo ka linya sa balak, nausab ang iyang tono.

Ang akong balatian maoy primerong gihikap aning balaka. Apan pahimangno usab siya sa mga kababayen-an nga dili magpadala sa mga tutok (flattery man siguro ang buot ipaibot ani). Bogo sab ning bayhana kay napandol na (nailad sa gugma?), nagpadayon pa gihapon hangtod napangos (namabdos?) hangtod pa gyud naumod (gibiyaan?). Kini nga progression, maayong pagkahan-ay sa manunulat.

Aduna say elemento nga sarcasm dinhi nga ambot ug tinuyo ba – o ako ra nang pangagpas. Apan kini pud mismo ang mihatag sa balak og katinuoran. Usab, tungod niini nga tono, nakahunahuna ko nga usa kini ka unrequited love, o kung dili ba “wala makaingon” nga klase sa gugma.

Ang ganahan nako niiini nga balak kay dili pinugos, ug lahi siya sa naandan nga mga Sugbuanong balak bahin sa gugma nga mohalad sa bituon ug langit sa usa ka ligdong nga babaye. Kay dinhi, wala man niya gi-bazooka ang mga bato sa atubangan sa babaye ug dili na man usab ligdong ang naumod intawon nga babaye.

Kabahin sa mga pulong nga gigamit sa manunulat, redundant na ang tinan-awan (LINYA 5) kay ang “tutok” (tinan-awan sa tutok) man ang gihisgotan. Busa mahimo siguro kining ilisan sa pulong nga “kalayo” aron mo-rhyme sa “bato” ug “nimo”. Ang kalayo usab magdala man sa connotation nga init ug kuyaw nga mokatay ug makapaugdaw sa tanan. Mao kini ang resulta:

Wa kadagan ang mga singot
Sa dihang nitapot ug nilikos
Ang mga tutok nimo.

Ang ilang kalayo mga bato
Nga nakapandol nimo.

Sa kinatibuk-an, nitaas ang akong kibot aning balaka. Simple, dili pretentious ug matinud-anon.

25.6.09

Pagpanginhas

ni Nancy Garcia Noel

1    Imong angkunon ang hunasan
2    Sama sa pag-angkon nimo sa kang inday’ng dughan
3    Dala anang karaang sakab ug sapang
4    Gipaningot ka og gukod sa kasag nailad ka pa sa umang
5    Hinay-hinay nimong hiramon
6    Ang mga hilumon nga kinhason
7    Sa huna-hunang daw kamot
8    Ni Inday’ng mauwawon
9    Sa kagustuhan nga ikaw makasikop
10   Sa gugmang sama sa pasayan
11   Sunod-sunuron nimo hangtud madakpan
12   Dayon pahiyom, nalipay
13   Kay sa imong kidhat ra diay nadani si Inday
14   Ang pagpanginhas pareha gayud
15   Sa pagpangulitawo nimo sa usa ka dalaga
16   Kinahanglan ganiron nimo ang tibuok hunasan
17   Walay mata sa litob, punaw ug buwan-buwan
18   Nga imong matumban o mahilaktawan
19   Gani kinahanglan dili ka makamugna ug kisaw
20   Kay sa kahilom ra si inday magpakita ug mugimaw
21   Karon ikaw nagahimas-himas sa kamot ni inday
22   Gitagamtam ang gugma sa tumang kahayahay
23   Wala nay laing masulti ang mga tsismusong agukoy
24   Kundili ang pagpasiplat dayon panaghoy.




KOMENTARYO NI ADONIS DURADO


Unahon nato og sabay ang mga teknikal nga isyu sa di pa nato hiram-hiramon ang mga butang nga nagpahipi o gipangsipitan sa balak. Ug mao niy akong mga nakit-an nga inconsistency:

1. PUNCTUATION – Sa sinugdanan, wala kini mogamit og punctuation, apan pag-abot dapit sa tunga-tunga takulahawng mipughit kini og comma (LINYA 12 ug 17), dayon tuldok (LINYA 24). Gawasnon ang usa ka magsusulat sa dili paggamit og punctuation, pero kinahanglan siguro nga adunay rasun ug makaesplikar mismo ang tagsulat nganong iya kining giabandona. Ug kung akoy pabut-on, butangan kini nako og hustong punctuation.

2. PAGTAKDO SA DUHA KA PULONG – Migamit og apostrophe dihang gitakdo ang “inday” ug “nga” – sa pulong nga “inday’ng” (LINYA 2 ug 8), apan ang ubang mga tinakdong pulong kay wala. Siguro tangtangon na lang ning apostrophe aron ma-consistent sa ubang mga pulong. Kay ugaling mohukom ang tagsulat og gamit sa apostrophe, ang ubang pulong kay kinahanglan pud og apostrophe – sama pananglit sa “imong” (LINYA 1) nga suwaton unta kini isip “imo’ng” (tinakdo sa “imo” ug “nga”). Dugang pagpalawom mabasahan dinhi -- pindota ni.

3. CAPITALIZATION – Ang pulong nga “inday” kay gi-capitalized (LINYA 8 ug 13) apan ang uban wala (LINYA 2 ug 21). Ugaling isipon ni sa tagsulat isip proper noun, kinahanglan i-capitalize na lang siguro ang tanan. Otherwise, pwede pud nga puro lower case ang tanan.


* * *

Ug may nakita pud kong angay sapangunon, ginagmayng butang nga milubog sa lim-aw. Hisayring ang mosunod kay tratahon sa tagsulat nga mga sugyot lamang gikan sa kritiko ug dili gayud isyu sa kasaypanan nga naa diha mismo sa balak. Buot pasabot, indulhensya ra ning mga mosunod nga punto gikan sa kritikong hilabtanon.

1. LINE BREAK – Aning bahina, wala koy problema sa linya nga dili tupong, apan dunay mga linya nga mas maayong buk-on aron mas tin-aw ug dili bug-at sabton – sama pananglit sa LINYA 4, nga ang “ug nailad ka pa sa umang” kay pwede rang ipakanaog ngadto sa laing linya. Angayan diay hinumduman nga ang line break kay usa ka elemento sa versification. Busa kinahanglan conscious o may kaamgohan ang tagsulat nganong ingon niana ang iyang pagkaputol sa matag linya sa tibuok balak. Tungod ang line break kay posibleng gamiton sa tagsulat isip paagi sa pagpakita sa tinguhang porma o epekto sa pagbasa – aron makamugna og cadence, caesura, o enjambment.

2. ESPELING – “Hangtod” imbis na “hangtud” (LINYA 11) ug “mogimaw” imbis na “muginaw” (LINYA 20). Kung maglibog ka unsay hustong espeling, konsultaha ni nga website – binisaya.com.

3. HYPENATION – Din-a kinahanglan og hypen ang pulong nga “hunahuna” (LINYA 7). Ang hypen gamiton lang kung ang gidobleteng pulong kay gama sa pulong-ugat (root word). Busa, husto nga naay hypen ang “sapa-sapa” (kay pulong-ugat man ang “sapa”) o “paghimas-himas” (tungod sa “himas”). Apan sayop ang pagsulat og “bit-bit” isip hyphenated gumikan wala may pulong nga “bit”, o kaha “huna” alang sa “hunahuna”.

4. TUKMANG PULONG – Sigun pang Coleridge: Poetry is the best words in their best order. Kung tugutan ang akong pagkahilabtanon, isugyot nakong pang-ilisan ang mosunod nga mga pulong:

* “Bitbit” imbis na “dala” (LINYA 3): Mas concrete ang “bitbit” ug mas descriptive – nga gikuptan gyud sa kamot ang sakab ug sapang – samtang ang “dala” kay medyo generic hunahunaon.

* “Paningkamot” imbis “kagustohan” (LINYA 9): Ambot lang, pero morag kuwangan ra ko og pwersa sa pulong nga “kagustohan”. Kung sa suka pa ni, kuwang og dugang kaaslumon. Tan-awa ang duwa sa pulong nga “paningkamot” kung itugbang ugaling sa pulong nga “makasikop” – dili ba may nagpahiping “kamot” sa pulong nga “paningkamot”? Laing pulong nga pwede gamiton dinhi kay ang “tinguha”.

* Mas gamiton nako ang “parehas” kaysa “pareha” (LINYA 14) aron mosagitsit kini sa pulong nga “pagpanginhas”.

* Mas maayo ang “o” imbis na “ug” (LINYA 17) aron medyo open-ended. Definite ra kaayo ang “ug” – nga kini ra gyung tulo ka kinhason ang dili matumban. Apan kung moingon ka nga “litob, punaw o buwan-buwan”, nahimo kining inclusive sa uban pang kinhason nga wa hinganli sa balak.

Kung atong ipahamtang ang gipanghisgutang mga sugyot, mao niy mahimong dagan sa balak:

    Imong angkunon ang hunasan
    Sama sa pag-angkon sa kang indayng dughan.
3     Bitbit anang karaang sakab ug sapang
4     Gipaningot ka og gukod sa kasag
5     Ug nailad ka pa sa umang.
6     Hinayhinay nimong hiramon
7     Ang mga hilumon nga kinhason
8     Sa hunahunang daw kamot
9     Ni indayng mauwawon.
10    Sa paningkamot nga ikaw makasikop
11    Sa gugmang sama sa pasayan,
12    Sunod-sunuron nimo hangtod madakpan.
13    Dayon pahiyom, nalipay
14    Kay sa imong kidhat ra diay nadani si inday.
15    Ang pagpanginhas parehas gayud
16    Sa pagpangulitawo sa usa ka dalaga
17    Kinahanglan ganiron ang tibuok hunasan.
18    Walay mata sa litob, punaw o buwan-buwan
19    Nga imong matumban o mahilaktawan.
20    Gani kinahanglan dili ka makamugna og kisaw
21    Kay sa kahilom ra si inday magpakita o mogimaw.
22    Karon ikaw nagahimas-himas sa kamot ni inday,
23    Gitagamtam ang gugma sa tumang kahayahay.
24    Wala nay laing masulti ang mga tsismusong agukoy
25    Kundili ang pagpasiplat dayon panaghoy.



* * *

Bisag didactic diyutay, alang nako, malampuson kaayo ang maong balak. Dalaygon kaayo ang pagkalalik sa konsepto sa pagpangulitawo ngadto sa pagpangihas. Ang parallelismo hugot kaayo gikan sa sugod hangtod sa katapusan – ang hunasan kay sama sa dughan; ang pagsikop og kinhason ngadto sa paghiram sa kamot sa minahal; ang ganid nga pagpanginhas ngadto sa katakos sa pagpangulitawo; ang kinaiya sa babaye nga maitandi sa kinaiya sa mga mananap sa dagat.

Tuod man, ang nakahatag og kalamposan aning balaka kay ang lig-on nga pagkagamit sa controlling metaphor. Dinhi atong mapanid-an ang ka suhito sa tagsulat ngadto sa kinabuhing dagat – nga nakahibaw gayud siya sa iyang gipamulong ug sa implikasyon sa iyang nalitok nga imahe.

Tan-awa pananglit nang pagtandi niya sa konsepto sa gugma ngadto sa pasayan (LINYA 10-12 sa bag-ong bersyon). Alang sa tigbasa nga walay kasayuran sa pagpanginhas, buot nakong hisgotan nga ang pasayan lisod kaayong dakpon kay kusog kaayo kining moiktin – intawon, grabe kini ka alisto molukso-lukso imabaw sa lim-awng tubig ugaling makamatikod kini og peligro. Para nako, precise kaayo kini nga hulagway sa usa ka ulitawong gasunod-sunod sa iyang gipanguyaban nga di buot magpadakop.

Obserbahi nga ang paghingalan diay sa mga mananap sa dagat aning balaka kay wala lamang mohatag og local color o mosilbing dekorasyon, apan milihok usab kini isip device sa pagpadayag. Nalingaw kaayo ko maghunahuna sa katapusang duha ka linya diin ang paghubit sa agukoy isip usa ka tsismuso – “mga tsismusong agukoy” – kay gamhanang militok og duha ka butang: ang literal nga mga agukoy nga mora tuod og mga tsismuso kung makit-an nimong magpundok gawas sa ilang isig ka lungag; ug ang mga tsismuso nga kung magtapok kay mora pud og mga agukoy. Grabe ka seamless dinhi ang ambiguation tali sa duha ka kalibutan – sa mananap ug sa tawo.

Kay ang tuno sa balak kay mi-border man sa flippancy, maong mapasaylo ra nako – ug andam ra pud nakong dawaton – ang pipila niini ka “cheesy” nga mga linya. Pananglit, ang paghisgot nga ang “kidhat” ra diay ang ig-anan ni inday (LINYA 14) – kay morag nipataphaw sa karakter ni inday, bisan pa man og tinuod nga adunay magbinhod ang dughan kung ugaling kidhatan. Ang LINYA 22-23 kay medyo corny sab paminawon – morag bidli nga sangputanan sa gugma ang description nga “tumang kahayahay”. Ug kung duna may paagi ang tagsulat nga madoktoran ning mga linyaha, moingon ko nga usa ni ka kinanindotan nga balak sa gugma nga akong nabasahan.


* * *

PAUTOT: Sukad karon, ang tanang balak nga akong tukion kay tagaan nako og grado. Agdahon pud nako ang kaubang panelista sa pagbuhat niini sa ilang pagatukion unya puhon nga balak, apan dili hinuon kini obligasyon. Kung ampay gani kaayo nako ang balak, di ko moikog og hatag og perpektong puntos – i-represtar nako sa napulo ka star. 

Bweno, aniay grado nako aning balaka: