18.5.09

Tulo ka Imahe sa Samin

ni Jona Bering

“I did describe the mirror briefly . . . It was . . . A full and empty thing, dense with images in one place, vacant in another.” -- Siri Hustvedt, The Blindfold


       I
1     Nag-atubang sa display window
2     sa usa ka appliance center. Sa likod
3     sa bildo, nanghupaw ang bag-ong
4     TV unit sa Sony, gilaay
5     sa iyang dagway’ng gibalik-balika’g
6     dagan sa mga anino ibabaw
7     sa tubig -- usa ka mammoth, gisundan
8     sa usa ka tigre, ug laing usa ka
9     mammoth nga naghuna-hunang usa
10    siya ka possum. Sa bildo maaninag
11    ang mga inamang katawa sa ubang
12    mga tawo. Nanglapos ang kaputi,
13    kadalag sa ilang mga agik-ik pagkakita
14    sa mammoth nga nagbitay
15    sa sanga sa kahoy. Samtang ang uban
16    nang-ismid kay ang mammoth, labaw na
17    ang possum wa natawo
18    sa ilang kalibotan.


       II
19    Ang samin sa Tubod, nakatag-iya’g
20    usa ka pamilyahang hulagway: amahang
21    nagpomada kay naay tari sa lungsod,
22    inahang nanudlay ug ningdalikyat
23    sa silingan ug nanu’ng og tabi, nangawat
24    si Undo sa pomada sa iyang amahan
25    kay unya naay bayle sa pikas
26    baryo, iyawat na lang makakaplag
27    ug dalaga, si Inday namulbos
28    una ninggikan padung sa sapa
29    ug nanglaba samtang ningpahiyom
30    pag-agi ni Kulas nga nagpatuna
31    sa kabaw. Ug ang duha ka batang
32    gagmayng nahabilin sa panimalay
33    nagduwa, ang kinamanghurang
34    nagpangidaron og duha, natingala
35    sa ninglihok nga repleksyon nga naa
36    sa kuwadrong gikuha sa iyang igsuon
37    gikan sa altar. Ningpunit kini
38    ug bato, gipukpok.
39    Ug maayo niining pagkakagay.


       III
40    Nasag-ulo nimo ang tanang
41    suok sa inyong panimalay
42    sama sa pagsaulo sa usa
43    ka linya sa paboritong nobela --
44    “Wondered which had changed
45    the most, place or self?” Apan
46    sama sa pagsaulo, di ka sigurado
47    kon sakto ang mga pulong
48    nga imong gigamit, bisan sa gamayng
49    kinabuhi sa usa ka comma.
50    Maong sa pag-uli nimo sa inyo,
51    nakamatikod ka nga naay kuwang,
52    o naay nakuha, sa inyong panimalay
53    apan wa nimo nakaplagan
54    ang saktong pulong para niini.
55    Diha naka nakasakop niining pulonga
56    paglipot nimo sa likod sa inyong
57    balay ug nakit-an nimo ang imong
58    nagpikas-pikas nga dagway
59    sa nabuak nga samin.  



KOMENTARYO NI BAMBI BELTRAN


Kung ako ning balak, gamiton nako ang pulong nga “hulagway” imbis na “imahe” sa titulo tungod lamang kay ang “Tulo ka Hulagway sa Samin” mas nindot ug taginting sa akong dunggan. Sa kinatibuk-an, wala koy dakung problema sa tono, porma ug rima (o kawad-on sa rima) niini maong ako lang hisgutan ang iyang unod.

Ang balak malampuson para kanako kung kini makapakibot sa akong utok o balatian -- pinaagi sa pagbayaw sa akong kalag. Ang kantidad sa balak pareho og kantidad sa bayaw sa akong kibot. Pero ang pagbayaw sa akong kibot, tungod kay gaagad man sa akong balatian samtang gabasa ko sa maong balak, adunay kausaban kuyog sa tiaw sa panahon. Tungod niini, dili lalim ang pagsulat og usa ka malampuson nga balak, apan dili kini angay nga himuong rason nga dili na lang ta magpatugatugag sulat og balak.

Sa unang stanza, nindot ang primerong tulo ka linya, apan wala ko ganahi sa iningles nga pasiunang epigraph niini. Ang niabot sa akong utok mao nga wala gyud naningkamot sa pagka-orihinal ning balaka kay nanghulam na dayon sa mga pulong sa Amerikanang nobelista. Unya, nakaingon ko nga kahibalo na ko sa gustong isulti sa manunulat busa dili na kaayo dako ang hinam nga akong gibati. 

Sa nahisgutang stanza, gituki ang usa ka gilaay nga telebisyon nga anaa sa usa ka bintana sa appliance center, ang mga tawo nga nanglabay ug nangundang aron molantaw sa salida -- ug gihulagway usab mismo ang salida sa maong telebisyon. Unsa man kahay buot ipasabot sa puti ug dalag nga agik-ik" (LINYA 12 - 13)? Unsa kaha kung gipawng ang telebisyon aron makita og maayo ang mga dagway sa mga tawong nanan-aw nga wala diay hanaw? Kay lagi, matud pa ni Sri Hustvedt, ang samin usa ka puno ug haw-ang nga butang. (Apan kini, panghilabot na hinuon sa maong balak ug maoy resulta sa pagbasa nako sa epigraph.) Para nako, tab-ang ra ang timpla sa tulo ka linya nga nitapos sa primerong stanza. Kulang sa asin kay wala man nakapaisa sa akong kibot. 

Sa ikaduhang stanza, gidala kita didto sa sulod sa usa ka panimalay. Gihisgotan ang usa ka Tubod sa altar nga maoy samin sa tibuok pamilya. Unsay buot pasabot sa Tubod? Lugar ni siya (kay nagsugod man sa daku nga letra) o ang gigikanan sa tubig nga tab-ang? 

Pagkahuman, gitagsa-tagsa ang mga hinungdan sa mga tagbalay sa ilang pagpanamin hangtod nga ang samin nabuak kay gipukpok og bato sa dos anyos nga bata (LINYA 37 - 38). Natingala ko ngano nga gipukpok man kini og bato -- nga ang bato sa kasagaran, dili man makit-an sa sulod sa panimalay. Sa akong panimpla, mas ayon hinuon kung giilogan na lang unta ang samin sa duha ka bata, unya nahagbong ug nabuak nga wala tuyoa. Ang buak nga samin simbolo ba kini sa pamilya nga adunay lain-lain nga mga tumong, wala magkahiusa? Ang akong sabot na hinuon tungod kay gipukpok man sa bata, kining bat-ana ang nibuak sa pamilya. Ug tungod kay gikan man sa altar, makaingon sab ko nga hulagway man siguro ning Hesus Kristo nga gihimong samin -- kay kita ra bang mga Pilipino, ganahan kaayong manamin. Kung mahimo pang manamin sa botelya sa imnunon, manamin sab ta kada inom natog Coca-Cola. 

Makalingaw basahon ang mga linya dinhi, nialsa na unta og napulo ka pulgada ang akong kibot apan ninaog pag-abot sa hinapos nga linya.

Sa ikatulong stanza, gidala ta sa tagsulat didto sa usa ka balay. Dinhi, adunay usa ka tawo (ambot og lalaki ba ni o babaye) nga naka-amgo sa kausaban sa sulod sa iyang panimalay pagkakita niya sa iyang dagway sa nabuak nga samin didto sa likod sa ilang balay. 

Nibalhin usab ang tingog sa manunulat dinhi kay karon gigamit na niya ang pulong nga “nimo”, “inyo”, ug “imong”. Ang akong kahinam nga nianam na unta og kamang sa akong kahiladman -- apan gibu-buan og tubig nga bugnaw sa pagbasa nako sa paboritong linya sa nobela. (Tua na sab- nanghulam na sab sa mga pulong sa langyaw nga manunulat!) 

Mailhan usab nga ganahan ang manunulat sa pasumbingay sa buak nga samin. Nalingaw usab ko ani nga tema ug mahiusa ug mahugot unta kining tulo ka stanza sa balak kung ang tulo ka imahe sa samin nabuak tanan. Nabuak man gud ang mga samin sa ikaduha ug ikatulo nga stanza mao nga mora og nalahi gyud ang telebisyon nga maoy gihimong samin sa primerong stanza. Kung naigo sa gilabay nga bato (naa may bato sa dalan) ang display window unya nabuak ang telebisyon -- mas motaas unta ang akong kibot. 

Kay sa akong nahibaw-an, usa ka butang ang paggamit og daghang mga pulong ug hulagway diha sa usa ka balak, apan lahi sab nga butang ang paggamit og mga pulong ug hulagway nga minghaom ug minghiusa sa usa ka balak.


33 comments:

  1. Kon ako ning balak (pagamita ko Bambs, ha, kay nindot ning imong entrada), akong tangtangon ang epigraph ug ang stanza I, unya tawgon nako nig "Duha ka Imahe sa Samin".

    ReplyDelete
  2. kung akoa ning balak, akong ilisan ang sony ug panasonic ang tubod ug butod ug ang font himuong arial kay nindot ug gilak sa mata ang arial.

    ReplyDelete
  3. Kung akoa ning komentaryo dili ko motago sa mga letra nga m.d.k, magpahipi ilalom sa saya sa akong Nanay...

    bambi beltran

    ReplyDelete
  4. Oops. Balik tas balak, bi.

    Sa akong tan-aw and stanza 3 maoy labing nindot nga segment sa balak. Naa niy sense of wonder and surreality nga lalim uyamot. Ang mga tanghaga sa panumdoman way sarang tubag; ang hadla sa katingala mahimong lanlanon ug, bisan sa pipila lang ka gutlo nga giusap-usap mo kini sa hingo mong handuraw, nahibalik ka na pag-usab sa Paraiso.

    Bitaw, nakapahinumdom nako ni sa pipila ka linya sa Burnt Norton ni T. S. Eliot:

    "Footfalls echo in the memory
    Down the passage which we did not take
    Towards the door we never opened
    Into the rose-garden."

    Pastilan! Kaanindot.

    ReplyDelete
  5. Sige, balik tas balak (-:

    Ang stanza 3 nakapahinumdom nako sa akong balak nga karaan:

    Sugilon pa sa akong Papa
    adunay suba nga abtik pa sa kilat
    puno sa bulawan ug sa lumot
    nga bugnaw sa palad ug lapalapa
    sa mga batang nagdula.

    Matud pa sa akong Papa
    adunay suba nga ang tingog
    daw awit sa langgam
    nga nibatog sa mga bato
    nga nagpuyo sa atong kalasangan

    Asoy pa sa akong Papa
    adunay suba diin ang mga isda
    nagsayaw duyog sa pagbundak
    sa ulan og dahunog
    sa ngislit nga hangin

    usa ka higayon, akong gipangutana
    si papa- asa na man diay
    ang imong suba nga tabonon?

    Matud pa niya
    ambot lang kaha
    kay sa pagkatinuod
    ang nawala
    ang iya ra mang
    pagkabata.

    Pastilan! ning tiaw sa panahon..

    ReplyDelete
  6. Kabahin sa “imahe/hulagway”, ang nakita nakong hinungdan nganong gipili sa tagsulat ang “imahe” imbis “hulagway” mao ni: ang “hulagway” nagpasabot sa unsay makita sa samin, ang pisikal nga talan-awon nga nakwadro sa samin. Ang “hulagway” o “hulma sa dagway”, nagpasabot og visual representation, nga gitawag sab og image sa Iningles. Sa laing bahin, ang “imahe” nagpasabot dili lang sa unsay makita nga gi-reflect sa samin. Nagsugyot kini ug lain pang meaning: pananglit, ang paglantaw sa tawo sa samin, unsa ning samin, unsay bili sa samin isip samin--sa ato pa, ang pagkasamin niini. Kining maong meaning dili apil sa denotation or even connotation sa “hulagway”. Mao niy another level of interpretation nga gitanyag sa tagsulat.

    Kini maoy gipasakalye sa paggamit sa epigraph, nga nagtuki dili kabahin sa unsay ma-reflect sa samin kon dili kon unsay nature sa samin, ang iyang “mirrorness” nga, matod pa ni Hustvedt, gilangkob sa iyang pagkapuno ug sa samang higayon pagkahaw-ang sa mga hulagway.

    ReplyDelete
  7. dunay punto si bambi mahitungod sa epigraph.

    imbis na motabang, mas mihatag hinuon kini og peligro ngadto sa balak. kay sa kaso pa ni bambi, na-preempt na nuon kuno ang iyang panghinamhinam sa gituking balak.

    sa akong bahin, ang rasun nganong naningkamot gyud ko nga di mogamit og epigraph sa akong mga balak kay di ko ganahan mainsulto ang tigbasa. duna man guy tendency nga moesplikar ang epigraph kung unsa mismoy unod sa balak – imbis na ang katuyuan unta sa epigraph mao ang pag-contextualize.

    hinumdumi sad nga ang unang entrada maoy importanteng parte sa usa ka balak (anhi gud nimo tintalon ang tigbasa) maong ayaw tuguti nga adunay mo-front act sa imong balak.

    ang nakadimal pa niini, kung ang gi-quote nimo nga epigraph kay mas brayt pa kaysa sa imong balak – nayati na, di ba insulto na pud kaayo ni sa tagsulat?

    pero ayaw kog hisaypi, ang punto nako mao: dili sayop ang paggamit og epigraph. apan matnguni lang gyud kung ingkasog matintal ka niini.

    ReplyDelete
  8. Ang epigraph epektibo kon gigamit isip paon. Kini maoy pangkabig sa magbabasa to expect something nga gituhil (n.b., tuhil lang, dili batbat) sa balak in some subtle way (subtle being the operative word). Sa ato pa, ang epigraph matawag og subtitle in a sense.

    Sa epigraph ni Eliot sa iyang The Love Song of J. Alfred Prufrock, pananglitan, ang epigraph way kalambigitan diha sa content sa balak as articulated by the speaker kon dili diha sa intent kunohay sa speaker as presented by the author. Naghatag lang kinig laing level of appreciating the poem; dili kini conditio sine qua non alang sa pagsinati sa balak.

    Sakto gyod hinuon si Adonis. Kon ang gi-quote nga epigraph may brayt pa kaysa balak, paet.

    ReplyDelete
  9. salamat sa pagkulitog! ako nya ning itimbang-timbang ang inyong suggestions. hangtod sa sunod na pagkulitog :D

    ReplyDelete
  10. Nakabasa ko sa komentaryo ni Januar Yap didtos multiply account ni Jona diin gihisgutan ang simuclara, gestalt ug borgesian nga mga pulong sa pagtuki ning balaka.

    Nindot unta kon dinhi sila magkomentaryo aron alegre ang pagkulitog sa mga balak dinhi.

    Sa akong nabasahan ang simulacra gigamit sa literatura hilabi na sa gitawag og speculative fiction. Ehemplo niini mao ang artipisyal kung dili ba supernatural nga ginama nga binuhat susama sa statwa nga gama sa ivory ni Ovid, ang bakukang sa Metamorphoses, ang medieval nga Golem sa Jewish folklore, Frankenstein ni Shelley, Pinocchio ni Carlo Collodi ug uban pa. Mao na nga wala ko kasabot ngano nga nahimong simuclara ang primerong stanza sa balak.

    Gihisgotan usab ang gestalt nga ang buot ipasabot sa pinulongang sa Aleman, porma.Sa iningles, hugpong kini sa pisikal, biological, psychological ug mga simbolo nga naghimo ug usa ka naghiusa nga konsepto nga labaw pa sa tanan niini nga parte.

    Ingon man nga anggid kuno ang balak sa gama ni Borges (Borgesian) kinsa giingon nga doktor sa technique kay ang iyang sinulatan nagdili paggakos sa realidad.

    Kining tulo ka puntos, wala nako makit-an sa maong balak. Dili man gud ko maestra og literatura busa palamdagi kuno ko ninyo.

    ReplyDelete
  11. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  12. Sama kang Bambi wa kaayo ko kakita sa kahinungdanon ining konsepto sa simulacrum nga gihisgotan ni Januar. OK, ingnon ta nga, referring to mediation (dili lang ko mohisgot og postmodernismo kay morag mamuypoy ko sa kabug-at aning pulonga), ang imahe sa telebisyon mao mismo ang reality, unsa may labot ani sa stanzas 2 & 3? Kon ang buot idul-it sa tagsulat mao ang contrast sa simulacrum as reality (stanza 1) ug sa reality as reality (stanzas 2 & 3), makaingon ta, So what? Unsa may punto ani? Gani, unsa may contrast, ug unsa may papel ani sa atong pagsinati sa balak? Asa ta man ni makit-i? Ang “mirror as witness” theory ni Januar ining balaka nindot paminawon, ugaling lang medyo pinugos kay ang self-referential, indulgent mode sa stanza 1 wa may resonance sa mosunod nga 2 ka stanza. Tingali, mas naporma ning balaka kon gi-frame pa under Hegelian dialectics, diin ang stanza 3 naghiusa sa mga rumbo sa preceding 2 stanzas—but that’s another story, er, poem. As it stands, from postmodernist to pastoral to neo-romantic deep imagist, yagaw gamay. Hinuon, kabahin man kaha ning balaka sa mga tipaka sa samin ug ang ilang mga imahe, na hala, isumpay-sumpay nato ang mga tipaka aron molutaw ang nahibat nga hulagway sa kritiko.

    Kabahin sa Gestalt ug Borgesin multiplicity, way koy problema. Uyon ko 100% sa tirada ni Januar.

    ReplyDelete
  13. ug alang sa kasayuran sa tanan, mao diay niy gisulat ni januar sa blog ni jona.


    - - - - -


    "pastilan :) ganahan ko sa balak. nahinumdom ko sa poem nga "introduction to poetry" ni billy collins, labi na ang linya nga: "walk inside the poem's room/ and feel the walls for a light switch." in this case, i felt the mirrors :)

    taliwa sa pagtuki og balak ug sa otopsiya, pilion ko ang pagtuki sa balak. tungod kay ang balak luhagan, ug matud pa sa seksi nga igat, "exciting!" ang duwa taliwa sa pulong ug kahulogan sa pamalak dunay kalidad nga matawag ta'g "mercurial." dili "incremental" ang build-up sa kahulogan sa balak. dunay teyoriya sa sikolohiya nga gitawag og Gestalt. matud pa niini, sa pormula nga a + b + c, dili "abc" and tubag niini. kon dili "x." sa laktod nga ininglis, "the whole is different from the sum of its parts." maingon tang dakong buhi gyud diay ang balak, lahi siya nga matang sa kinabuhi. og gani, usa siya ka alternate universe.

    dili masabtan ang balak kon kini buwag-buwagon. ingnon tang nagsugod siya og pipila ka mga "impressions." busa gilista nako ang pipila ka mga "assertions" niini by way of the objects nga iyang gihatag, ug nag-ampo ko sa kahitas-an nga intawn wala ko ilara ni Jona. ah, samin. akong nabantayan usab ang tendency sa unang parte nga mo-ininglis ang persona ug ang iyang panlimbasog (kon milampos ba o wala, problema na ni jona) for purity sa pulong sa ikaduha nga parte. diha sa ikatulo nga parte mibutyag ang persona sa buot niyang gipasumbingay pinaagi sa usa ka linyang ininglis, "wondered which has changed, place or self..." ug didto nako hisakpi ang buot ipasabot ni jona. at that point, everything else that preceded fell into place.

    ang bildo sa unahan, mao ang gitawag og "simulacra." ang kopya sa riyalidad nga tua sa telebisyon mao na mismo ang riyalidad. this is a case where reality is a matter of mediation. and media ang mismo nga kamatuoran. usa kini ka assertion sa tiyoriya sa postmodernismo. sa ikaduha nga parte, didto ta dad-a sa mas pastoral or rural nga setting, sa lungsod. buot man gud ipakita sa maong balak ang contrast niining duha ka kalibutan ug ang bugtong saksi niini ang bildo o salamin.

    nahinumdom ko niadtong linya sa usa ka manunulat, "a novel is a mirror walking down the road." ang salamin dinhi ang bugtong saksi sa "grotesque multiplicity" sa kalibutan nga gipuy-an sa maong persona. and quite simply, these multiplicity becomes more pronounced pinaagi sa mga tipaka sa salamin nga nagkatag sa salog luyo sa ilahang balay. kon nganong tua sa luyo, lagmit tungod kay ang maong "pastiche-like" image o collage kinahanglan mang sud-ongon o dili kaayo tantong accessible. kinahanglan pang liputon sa luyo sa balay, diin tingali nag-agik-ik ang mga baktin. joke lang.

    dunay intelektwal nga assertion ang maong balak. borgesian gamay. "plurality" ang tema sa maong balak. masabtan kini pinaagi sa paghatag og diyotayng paglugway sa mga imahen nga iyahang gihatag dapit sa ulohan sa balak. makabarog na kining balaka, lagmit mas tisar pa nis istrikto nga heneral kon pasinawan pa gyud niya ang sapatos niini.

    saludo."

    ReplyDelete
  14. Para kanako, kanang Gestalt ug Borgesian- bug-at usab kana nga mga pulong. Buot bang ipasabot, kinahanglan gyud diay tang makaila ug makasabot anang mga pulonga una ta makasabot ug malingaw sa usa ka Sugbuanong balak?

    Tinuod tulo ka hugpong sa imahe sa samin ang gihulagway diri - igo na ba kana nga matawag ang balak nga Borgesian?

    Unsa man ang intelektwal assertion dinhi? ang epigraph? o ang paborito nga linya sa nobela?

    ReplyDelete
  15. Ha ha ha. Pasagdan na lang nakong si Januar ang motubag sa mga pungotana, oops, pangutana ni Bambi kabahin sa intellectual assertion and all that. Gamayng komentaryo lang sa rhetorical question, “Buot bang ipasabot, kinahanglan gyud diay tang makaila ug makasabot anang mga pulonga una ta makasabot ug malingaw sa usa ka Sugbuanong balak?”

    Opkors, bisan tuod rhetorical question, klarohon nato nga ang tubag ani, Dili, uy! Ang balak, to quote the venerable Joe Tomarong, kay morag babaye. Kon malingaw ra kang magtan-aw sa babaye, pwes, tan-aw lang. Kon gusto mo siyang estoryahon, pwes suwaying duol unya estoryahi. Kon gusto kang mogunit sa iyang kamot, pwes, suwayig gunit. Tan-awon natog di ba ka masagpaan ha ha ha. And so on and so forth. (Di na lang nako sumpayan kay basig moabot tas for adults only.)

    Ang critical language nga gigamit ni Januar iyang gikinahanglan aron iyang mapaambit nato ang iyang mga panahom kabahin sa balak. Iya sab nang antog. Ako andam mohisgot og balak sa bisan unsang approach. Jinanuar o sinimpangkong o unsa ba, OK ra kaayo nako.

    (P.S. Nasayop diay ko sa akong pag-quote ni Joe Tomarong. Ang iyang exact words diay—and Mel Baclay will bear witness to this—Ang balak kay morag kayat.)

    ReplyDelete
  16. 1. naa koy panaghap nga ang salida sa tv nga gihisgutan sa unang parte sa balak kay ang animated film nga “ice age”. ambot lang kung di ba ni makatugaw sa reading ni januar mahitungod sa simulacrum. ang problema lang nako aning bahina sa balak kay medyo jarring ang pagkatakdo o pagkahan-ay. kulangan sa gitawag og “objective correlative”. wala kaayo ko kakuha sa punto sa pag-personify sa tv (linya 3-4) ug kung unsay implikasyon niini sa kinatibuk-an sa balak, nga ang bildo man untay importante elemento diri. instead of being ambiguous, medyo ambivalent para nako ang last four lines – nganong nang-ismid man ang mga tawo sa character sa “mammoth ” ug “possum”, nga sigun pa “wala kuno natawo sa kalibutan”? si kinsa man ning mga tawhana nga naay ingon ani ka lalom nga kaamguhan? o nganong ingon ani man ang ilang kaamguhan? morag wala kapadayag og tarong ang balak aron ma-prepara ko aning mga pulonga.

    2. nagtuo diay ko nga kining balaka kay dili usa ka balak apan tulo ka separate nga balak, nga ni-explore sa tema sa samin. maong dili kaayo ko mouyon sa giingon ni januar nga dili kuno masabtan kining balaka kung buwag-buwagon og tan-aw o sabot. tataw nako nga walay kalambigitan ang unang parte ngadto sa ikaduha o sa ikatulo. au contraire, ang paagi sa pagsabot hinuon niini kay tagsa-tagsaon nimo siyag tuki. mao bitaw tingali nga morag nakaingon si butch nga makabarog ra ning balaka bisag ibasura ang ulo (unang parte). gani, alang nako, makabarog ra ang tiyan (ikaduhang parte) bisag wala kiniy tiil (ikatulong parte).

    3. mahitungod anang gestalt nga gihisgutan ni januar, dunay kapasidad ang hunahuna nga motakdo og butang bisag di niya tuyuon ug bisag kining mga butanga walay kalambigitan sa isig usa. kung makakita siyag tulo ka tuldok, ang hunahuna sa tawo motuyo og takdo niini ug moingon nga nakita siyag kurti sa trayanggulo. sama ra gud ang isig usa kanato dunay makit-an nga mga kurti sa butang kung motutok sa panganod. ug tungod kana mismo sa gestalt. busa, mobilib kong januar nga nakahimo siyag pagtuhog sa tulo ka balak isip usa. ang ako lang gikabalak-an ani kay kung ato na ganing i-invoke ang gestalt, nagpasabot kini sa hinayhinay pud natong gipahiplos ang konsepto sa “organic unity”. pwede na dayon maabusaran sa tagsulat ang tigbasa – mogama lang og pipila ka sentence ang tagsulat, ang tigbasa nay maningkamot nga motakdo niini. ug para nako, medyo unfair ni gamay. mao nang dili sayon ang responsibilidad sa usa ka magsusulat. ug dili sad bakak nang giingon nga lupig pa ang kabit kung mo-demand ang writing.

    ReplyDelete
  17. "Ang balak kay morag kayat."

    ^ Alien!

    ReplyDelete
  18. pagkakurat ba nga tuki og kulitog, gasakit akong mata og binasa, imbis magsulat ko og balak, wala na hinoon.

    usahay, makaingon ko nga ako diay, anti-criticism,
    dili sa dili ko magpasaway, apan simple lang,
    kulang na sa oras, aron kulitugon ang balak.

    dapat i-feel na lang ang balak.

    kanang kayat, wala nay panahon sa estorya.
    kayat lang. tagamtamon ang kalami.

    pero puhon, kon dili na magsakit ang akong mata og ang akong pus-on,moapil kog kulitog
    bisan og ako na lang poy kulitog sa akong pusod.

    ReplyDelete
  19. sa laing kamot (on the other hand) na enjoy ko sa mga antog. ha ha ha

    ReplyDelete
  20. Ang pagsulat og balak lami kaayo ug ang pagkulitog niini, para nako, lami sab. Lahi ra ning duha. Naay gustong mosulat pero way hilig sa kulitog. Pero akong isugyot nga ang mahilig mosulat motikdol-tikdol sab og kulitog, sama nga naay mo-enjoy sa mga antog dinhi ginamit ang usa ka kamot samtang ang laing kamot--aw, ambot lang kon unsa kahay gi-enjoyan ha ha ha.

    ReplyDelete
  21. aniay dugang dugsing ni cora almerino nga gi-email niya nako ug naka-post pud ni sa multiply:


    JONA, I'm still on a self-imposed retreat, but when I had time last night I did check out the Kulitog website.

    I came across your works, and the interesting exchanges among panelists.

    I am breaking my rule, for now, because I want to tell you that I find you one of the promising poets of your generation--a generation that will turn the page of our Cebuano literary history.

    And because of this, I truly believe that such talent demands the most honest opinion from a panelist, not to purposely discourage you, but to help you see the virtues and weaknesses of your work--to help you be more objective and determined in arriving at your own poetics.

    This is why Bambi, in the first place, lays down her raw opinion, devoid of any literary constructs and fancy but misleading claims that may distract you from where your writing should be. This is not about who is the better critic here. This is about your works and your journey toward your own voice and as I mentioned above, your own poetics.

    Bambi, Butch, and Adonis have told you what you need to hear, and not what you want to hear, because Kulitog is about strengthening your generation of writers, and encouraging a culture of criticism and writing. These are the people who truly care for you as a poet, and your works above all, and that's why they take so much time reading your works, praising what needs to be praised. Those lines, however, that may hurt your poem will surely be confronted with deeply cutting statements.

    Sa among generation, Jon, ang mga writers mga mabaw og kigol. I-point out lang gani ang questionable aspect sa trabaho, moulbo dayon ang mga kaspa. Worse, chismison pa ka. Hahahaha. Hopefully in your generation mahuman na ning ingon ani nga binoang.

    Keep writing, Jon! And congratulations on your first Kulitog workshop! See you in November! Hehehe. Silent mode na ko.

    ReplyDelete
  22. aniay laing antog gikan kang januar:


    una sa tanan, ang usa ka workshop epektibo lang kon dunay diversity sa opinion.

    there is no such thing as "innocent reading" or "uninformed writing." dili man ni duwa-duwa sa jackstone or chinese garter nga pulos lang reflexes. sayud man ta nga while writing is also part inspiration, it is also mostly craft. that is why as much as we spend time intellectualizing our craft, on the other end of the equation, it also deserves a rather intellectual engagement. mao na tingali ang gitawag og "close reading." dili tungod aron patyon ang usa ka balak, kon dili sabton nimo ang katam-is o kabangis o kapait niini--an act that it mostly reverential. the role of workshops is not to talk about literature, but to talk of literature. we can always drop the theories and just talk about inspiration, but that might as well be over bottles of beer. but we're in a workshop site (and no small thanks to adonis for expediting this party), mao nang seryosuhon nato og basa ang balak. (pakapinan usahay og ulog-ulog o bugal-bugal aron di ta makatulog) i bring up the theories only because this is the most proper venue. ang-ang man og adto nako ni ihunghong sa nagkayat sa kamagayan. natural, dinhi ra, and only because of some confidence that self-respecting writers and critics will take it in no other way but as plain participation in this votive act of reading poetry or what may pass as literature in the end.

    new criticism believes that there is such a thing as a determinate or ontologically stable "poem itself." that's what we try to find out each time we read a poem. how does it achieve a kind of coherence? without that particular center from which all images are tethered into, everything collapses. ingon ana ra man tingali na. so that's why almost always, we find ourselves trying to connect the relationship of all the parts of a text. it is no accident that jona divided her poem into three parts. so i took it in its own terms, that's why i tried to find out what connects all three. i could not locate a meaning or make a certain kind of engagement unless i draw out a few theories. if you don't find anything borgesian or any of those i mentioned in my reading of jona's poem, i don't think that's anyone's problem. the poem exists regardless of how we read it.

    sa kayat pa, dunay gitawag og 69 ug dogstyle. haha

    ReplyDelete
  23. mikaliring, mikaliring... aniay dugang pagpatin-aw ni januar:


    Akong gipili nga unahon usa pagsabot kon unsay gustong isulti sa balak ni Jona. And the poem being yet in progress or imperfect in its text, ingon ko dili lang usa ko, regardless of its odds and ends, mo-farm out or nitpick sa mga aspetong teknikal o mga nitty-gritties sa linggwahe. Rather, I tried to understand its intentions sa hinaut nga kon akong masabtan, mahimo na kong mo-prescribe kon unsaon pagtul-id kon ugaling dunay kahibat ang maong balak. Ug tuod man, tungod niana nga cautiousness, misuway ko ug bungat sa teyoriya nga Gestalt isip pagpanglaktud nga mohatud kanako sa unsa man ang kahulogan o unsay buot ipasabot sa maong balak. Gestalt being my instrument to get around the problematics in the details and to bring me rather swiftly into the poem’s intention.

    Nan, pasayloa ko kon wala nako matarong og balay-balay ang akong mga punto sa nag-una nakong panahom. (and this clarification comes a bit too late and lonely kay wa man kaayo ko masuroy dinhi) Na-intriga man gud ko sa imahen sa telebisyon, sa bildo, sa bintana ug sa salamin. Mao kini ang dominant images o common denominators sa tulo ka stanzas. Somehow, I sense the idea of “reality” and “refraction” or “mediation” in the first two parts. I felt the presence of a very conscious attempt at presenting a philosophical puzzle (and, here, I hope you understand why I said Borgesian and maong balak—for the sheer reason of its playfulness with philosophy). Medyo nakulbaan ko gamay that I could be overreading, but I felt I was in good hands pag-abot sa ikatulo nga stanza. I realize my initial mistrust at the first two stanzas was somehow condescending in nature.

    The idea of mediation undergoes various incarnations. Usa ka telebisyon ug bildo sa bintana sa tindahan sa first stanza, in a very metropolitan milieu. Ikaduha, usa ka salamin that seems to be at the center of existential affirmation of each member of the family, and in contrast, sa usa ka rural milieu. (I used the term pastoral very loosely earlier). Dunay implosion of reality nga nahitabo as the poem progresses. It is as though the external reality finds itself framed in the television, in the glass casement, in the mirror, and eventually a kind of recreation or explosion occurs in the manner of the scattered shards in the third paragraph. If that is not enough to make you feel the philosophical undercurrents of the poem, then I don’t know what will. Mao kini ang framework nga nakapaaghat nako sa pagbungat sa theory ni Jean Baudrillard kabahin sa simulacra. At the back of my mind, too, was Marshall McLuhan, but I was bent on bringing out Baudrillard’s “loss of the real” or his assertion that in this day and age, ang mga image-creating technologies, sama sa telebisyon (and in this recent case, the mirror, too)—are those that proliferate self-generating, self-mirroring, depthless image. “The real is now defined in terms of the media in which it moves.” And when the poem ends with a broken mirror, it describes the postmodern condition of plurality and pastiche, the “absent center” or the condition of ontological uncertainty. I may have an inkling where the poem was coming from because I know the writer, and besides, no work of literature is theory-free or innocent. On the other hand, pwede sad and kang McLuhan nga “medium is the message.” Although mas radical kang Baudrillard kay and “appearance” mismo and “reality.” Ang kalibutan according to Disneyland, etc. etc.

    (dunay sumpay sa sunod post...)

    ReplyDelete
  24. (... sumpay sa imabaw nga comment ni januar)

    I might have understood what the poem wanted to say about the same time I understood its structure. And then again I felt that my suspicion of a philosophical puzzle inherent in the poem was confirmed. And it is precisely because of the poem’s structure and progression that I find the assertion that each part could stand on its own as rather missing the whole point. The parts and their relationships reinforce the philosophy the poem asserts. Given this, I find myself at the brink of prescribing ways to improve the poem, but eventually, I did not because maybe it might suffice to bring into consciousness what Jona can otherwise also articulate in prose as much as in a poem. I really don’t know, I leave it to her. She anyway expressed intention to rid the poem of its unwanted edges and rub it to a shine. Eventually, I find that very modest, an indication of maturity.

    ReplyDelete
  25. Januar says, “i bring up the theories only because this is the most proper venue. ang-ang man og adto nako ni ihunghong sa nagkayat sa kamagayan.”

    Pagbasa nako ani kalit kong gikunsaran og epiphany, as follows: Dili tuod malalis ang Tomarong theorem [Sa wa magsunod aning thread, it says: “Ang balak kay morag kayat.”], pero morag equally true sab nga “Ang balak kay lahi sa kayat” kay samtang pwedeng sawayon ang magbabalak nga kiwaw iyang linya, lisod badlongon ang nagkayat nga bakikaw ilang kiyod.

    ReplyDelete
  26. TUBAG NI CORA ALMERINO KANG JANUAR YAP:

    1) Diversity of opinion in the workshop/chinese garter.

    When Bambi got invited to the panel, she was reluctant to accept the invitation from Adonis. Ang iyang reason kay wala siyay academic background sa mga literary theories nga basin kuno kinahanglan gamiton sa discussion unya sa mga balak.

    I assured Bambi that this was a diverse panel. Naa si Butch nga French and German kaayo og leaning sa iyang structural and post-structural discourses. Naa si Januar and Adonis nga more leaning on postmodernism. Naa pud si Tonton Kintanar nga modernist and postmodernist but who wants to deviate from the theoretical lenses kay na-disillusion na ug mas ganahan siya mo-discover sa iyang kaugalingon gyud nga discourse or refraction of these existing theories. Naa pud si Myke Obenieta nga open-ended ang iyang approach, ug mobugwak og kalayo kung dili kauyon. Naa si Leo Bob nga duol-duol tingali pud ni Tonton og approach. Unya, naa ko nga stay-at-home mom, ang wild card!

    Pag-explain nako ni Bambi sa diversity sa group, mas confident na siya nga mogamit sa iyang kaugalingong approach. Ug imong tan-awon ang antug ni Bambi, makakita ka nga duol-duol siya sa pamaagi ni Ernie Boy Lariosa ug Nyor Lam Ceballos. Mao pud kini ang gigamit sa akong writing coach last year nga si Gloria Kempton ug ni Prof. Victor Sugbo, ang mentor nako sa poetry dinha sa Pilipinas. Kini silang tanan adunay basis of unity: ang ilang pagtuki sa literary work devoid sa literary constructs. Ang ilang gibuhat mao ang pag-provoke sa writer nga mohimo og mga decision kabahin sa ilang obra. Or, mo-asess sa mga decision nga ilang gibuhat. Nakahindumdum ko nga si Nyor Erning ingon ani kamangtas. Gawas nga napiksan akong nawong sa iyang laway, gibanghagan pa gyud ko niya tungod lang sa discrepancy sa punctuation ug sa fuctional differences sa og and ug. Gisapot ko ni Ernie Boy. Nipauli ko nga hubog ug gisapot. But looking back, brilliant kaayo ang gibuhat ni Nyor Ernie. He did provoke me to decide on a lot of things about that poem.

    Having said all this, I hope sa imong pagsulti nga "dili jackstone or chinese garter nga pulos lang reflexes" wala toy pakapin nga tone of condescension toward Bambi's opinion on Jona's work. Nga wala ka nagpasabut nga Bambi's opinion was not good enough for you. And apparently dili innocent reading ang gibuhat ni Bambi. Yes, it was devoid of literary construct, but it was not less than anyone's opinion in this panel.

    2) Salamat pud sa imong pag-identify sa imong lens. Sa tinuod lang, naglibog ko kung kinsa nga theoretical frame ang imong gigamit kay daghan baya sila nga proponent sa hyperreality. Naa si Lyotard, Michel Foucault, ug Derrida. Nindot kaayo imong assertion sa simulacrum ni Baudrillard.

    ReplyDelete
  27. Ang usa ka balak mahimong lisud tukion, magkinahanglan og daghan nga pagtuki. Pero gikinahanglan nga makatandog siya kay ug dili siya makatandog- dili malamposon ang usa ka balak.

    Daghang paagi sa pagtuki:
    traditional, new criticism,rhetorical, stylistic, metaphorical,structuralist, post structuralist,Freudian, Jungian, historical, bigraphical, sociological, political, marxist, moralist, cognitive scientific ug uban pa.

    Apan walay usa niini nga maingon nga epektibo gyud.

    ...And no amount of literary allusion, critical cleverness and information can bully me into responding in something I don't feel.

    magdula na lang kog chinese garter, shatom, bitok bitok, bulan-bulan ug sungka.

    ReplyDelete
  28. Ang reader-response approach to the explication of texts usa sa mga pamaagi nga makahatag og flavor sa collegial banter nga akong gi-expect aning atong forum. It’s a valid construct, as far as I can construe. I’m more at home with textual teleology (ha ha), so I hope it’s fine with the others, too. Ang hyperreality hypertext valid sab, I guess, to Hyperborean hamadryads and tropic thunderbirds alike. I say let’s take everything in good humor. I believe no one intends to offend, and I trust no offense is being taken.

    ReplyDelete
  29. GIKAN KANG JANUAR:


    another clarification: I did not use baudrillard as a "method" to discuss jona's work, but rather i pointed it out to be the poem's philosophical puzzle it wanted to express. there's a bit of difference, i think.

    Ang mga workshops gimugna man tingali sa New Criticism precisely because it believes there's a constant in the notion of the "poem itself." regardless of the fallacies on both sides of the equation: writer ug reader. it takes text as being "ahistorical". that's why the reader's feelings or the writer's intention or theoretical orientation is inconsequential. what is important is the "code", the work itself. with the hope that it can dissect a poem the way the sciences can probe the lowly toad's anatomy. However, that's New Criticism, which I thought was a given in a workshop setting, moreso in Kulitog.

    A rereading may help anyone understand that "jackstone" and "chinese garter" were there only to illustrate that the act of writing is never a matter of mere reflexes. that it is mostly calculated craft. if you notice, I have never lost focus on the "poem itself" :)

    ReplyDelete
  30. Ang mga Theories dili absolutes, kini sila mga posibilidad, spekyulasyon...elusive chains of thought.

    Kadtong musulat nga "now Baudillard has shown that. . . or "with our better understanding of new criticism issues. . . " are laying claim to what does not exist.

    Ug ang workshops sa New Criticism nga niusbong sa 1930 hangtud sa 1960, ang approach niini dili historical, wala manumbaling sa authors' intentions unya ang biographical matters giisip nga unknowable kung dili ba irrelevant.

    These are philosophical positions, with insights and modes of argument. It is perfectly possible to believe that the senses consistently deceive us, for example, and to argue that this world is a delusion. And that position, respectable and with a long history behind it, brings certain consequences that philosophy explores.

    But the issues remain speculative.

    Ug lahi siya sa pag dissect sa baki according to Hyman's Comparative Vertebrate Zoology kay klaro man ang muscular, digestive, circulatory, nervous ug skeletal system niini. Dili gyud intawn malalis. By the way, toad's are not lowly.

    And I notice that we are not anymore discussing the poem itself but showing off our "supposed" knowledge of literary theories.

    ReplyDelete
  31. hala. this is a circus.

    "Literary criticism is the study, discussion, evaluation, and interpretation of literature. Modern literary criticism is often informed by literary theory, which is the philosophical discussion of its methods and goals. Though the two activities are closely related, literary critics are not always, and have not always been, theorists.

    Whether or not literary criticism should be considered a separate field of inquiry from literary theory, or conversely from book reviewing, is a matter of some controversy. For example, the Johns Hopkins Guide to Literary Theory and Criticism draws no distinction between literary theory and literary criticism, and almost always uses the terms together to describe the same concept. Some critics consider literary criticism a practical application of literary theory, because criticism always deals directly with particular literary works, while theory may be more general or abstract."

    - http://en.wikipedia.org/wiki/Literary_criticism

    ReplyDelete
  32. By the way, nahasubay ra ko sa Gerard Pareja School of Disembodied Poetics. Karon, it's called the pre-Hayden Kho Period.

    "Pagbasa nako ani kalit kong gikunsaran og epiphany, as follows: Dili tuod malalis ang Tomarong theorem [Sa wa magsunod aning thread, it says: “Ang balak kay morag kayat.”], pero morag equally true sab nga “Ang balak kay lahi sa kayat” kay samtang pwedeng sawayon ang magbabalak nga kiwaw iyang linya, lisod badlongon ang nagkayat nga bakikaw ilang kiyod."--Nyor Butch

    Korek, mabadlong pay uk-ok nungka ang nagtaroy! hehe

    ReplyDelete
  33. Mao diay nga dili ta magkita kay dili man ko fan sa Gerald Pareja School of Disembodied Poetics. Sa akong nabaw-an, it's called the pre-Katrina Halili Period.

    Ug kanang kayat, kamo nalay hisgot ana...collegial banter allowed.

    ReplyDelete