soneto avantgardo: tigmo sa orom nga way ugma

ni Marquis de Kintolimbo


1         nihilak ang buta’ng langit human
2         makit-i ang boang nga nangluwa
3         sa pansayan sa taphawng tinguha.
4         kining boanga adunay pas-an
5         nga misitira sa ulo, giludhan
6         sa mga irong kagirong nagchola.
7         lima ka galansiyang nanghagwa,
8         nagduwa’g chinese garter ug takyan.
9         ang kometa gitukob sa kibol
10       nga bakonawang mibutho. lungag
11       ang panganod kay grabe ang tama
12       sa tambaloslos nga blonde ug bulbol.
13       ang tigmo: sa imong pagkadanghag
14       wa ba ka mahadlok nga madagma?



KOMENTARYO NI ADONIS DURADO


Duna koy ikumpisal: Ganahan ko og balak nga di ko kasabot.

Kinaiya sa usa ka gamhanang balak ang pagkaidlas ug pagkatulukibon. Gumikan ang balak man gud – sa iyang kinauyukan – kay matang sa pagsinati sa gingharian sa pulong ug handuraw. 

Ug sa matag higayon, ang pagsinati sa balak kay dili importante nga nakasabot ka niini. Dunay mga balak nga matandog ka sa pagkahikyad sa mga pulong, sa mga imaheng gipangtapik, o sa mismong tiyempo ug tuno sa balak nga gadalag uylap sa alimpatakan, bisan tuod dili nimo matino kung unsa gayuy buot ipasabot sa kinatibuk-an sa balak.

Kini mismo ang nahitabo dihang una nakong nabasa ang “The Love Song of J. Alfred Prufrock” ni T.S. Eliot. Ingon ka idlot ang mga pulong ug imahe nga gilitok sa maong balak nga nahibaw kong samdan ko sa pagsinati niini, bisan pa man wala ko kasabot sa buot ini ipadayag. Ug gani, way tiaw nga hangtod karon gasige lang gihapon kog tangkas sa misteryo sa kahulugan sa kinatibuk-an sa balak bisag kapila na nako ni balik-balikig basa.

Ug ang pangutana: Mahinungdanon ba nga masabtan gayud nako ang maong balak?

Ang tubag nako kay dili. Gumikan, sa gikaingon ko pa, dunay puwersa o linggwahe nga gilitok ang balak nga dili iya sa panabot – o kabahin lamang ang panabot. Gatuo ko nga igo na nako nga maengkwentro ang espiritu sa pulong sa iskinita sa handurawan. Kontento na ko masaghiran ang iyang anino, kung ang balak man gani may lawas nga ingon ka tulukibon sa kamatuoran.

Ug ning bahina, sa ingon aning paagi tingali nato basahon – o sination – ang suryalismong balak nga “Soneto Avantgardo”. Mao niy klase sa balak nga kinahanglan tugutan nimo ang imong kaugalingon nga ianod ka sa hagsa sa pulong ug sa lilo sa imahe. Dili importante nga masabtan nimo ang maong balak, apan igo na nga makatagamtam kag kusi sa kahibulong kung maglabok ang pulong ug imahe – kung morebelde ang metaphora batok sa kamatuoran.

Alang nako, may kaanyag kining balaka nga si Comte de Lautréamont ra ang hingpit nga makahan-ay: “… beautiful as the chance meeting on a dissecting table of a sewing machine and an umbrella.”

* * * * *

Sa teknikal nga bahin, mao kiniy mga isyu nga buot nako tagaan og pagtagad sa tagsulat:

1. Consistency sa paggamit (o sa dili paggamit) og apostrophe kung magtakdo og duha ka mga pulong. Sa maong balak, nakakita kog duha ka higayon nga migamit og apostrophe – “buta’ng” (LINYA 1) ug “gaduwa’g” (LINYA 8). Apan dunay pipila ka gipangtakdong pulong nga milikay og gamit sa apostrophe – “taphawng” (LINYA 3), “kagirong” (LINYA 6), “bakonawang” (LINYA 10), “imong” (LINYA 13). Maong sa akong bahin, sa akong pagsuwat, milikay gyud ko og gamit og apostrophe kung motakdo ko og duha ka pulong – aron consistent ko – gawas nga hasulan ug hugawan ko magtan-aw sa mga apostrophe. Hunahunaa lang nga kung modesider kag gamit og apostrophe, inig sulat nimo sa “imong kigol” kay “imo’ng kigol” (imo nga kigol) ug “maong akong gihunong” kay “mao’ng ako’ng gihunong” (mao nga ako nga gihunong). Dili ba kuti kaayo ning bantayan?

2. Consistency sa gigamit nga verb. Gisugdan og past perfect tense “nihilak” (LINYA 1), maong kinahanglan pud mosunod ang ubang verb. Busa, “nakit-an” imbis na “makit-i” (LINYA 2) ug “nibutho” imbis na “mibutho” (LINYA 10). 

3. Tukma nga pagkagamit sa pulong. Kanang linya nga “kining boanga nga adunay pas-an / nga misitira sa ulo...” (LINYA 5 ug 6). Di tingali sakto ang “mopas-an”, apan ang tukma ani nga pulong kay “molukdo”. Dili ba sayop man kung moingon ka nga “Panghilam-os sa imong tiil” o “Panghunaw sa imong nawong”? Ug ang problema nga sagubangon ani karon sa balakero kay unsaon niya pagmintenar sa rhyme kung ugaling ilisan niya ang pulong nga “mopas-an”? Ka-ching!

4. Deperensya sa “og” ug “ug”. Ang “ug” kay usa ka conjunction (pananglit: tungol ug tinai); samtang ang “og” kay usa ka article (pananglit: nanguyab og burikat). Maong kanang “ug” sa LINYA 12 kay dili sakto – “og” unta.

5. Sa pattern sa iyang rhyme scheme nga gimugna sa octave (ABBACDDC) ug sistet (EFGEFG), mahibaw-an nga usa kini ka klase sa Petrachan sonnet. Ug dihang giihap nako ang syllabic meter, mao niy akong namatikdan nga pattern – 10-10-10-10, 11-11-10-10 / 10-10-10-11-10-10. Siguro mas nindot kung kanang 11 syllables nga naa sa LINYA 12 angay himuon 10 syllables aron mainsakto ang pattern. Akong sugyot kay itakdo ang “blonde ug bulbol” – himuong “blondeg bulbol”. Kung medyo awkward basahon ang “blondeg”, pwede tingali ni ilisan og “bugaw”, busa “bugawg bulbol”.

6. Hisgutanan sa ulohan, morag dili na tingali kinahanglan nga tawgon ning balaka og “avant gardo”. Tugutan na lang siguro nato nga ang mismong balak nga mo-define sa iyang kaugalingon. Aron morag dili sad kini pretentious paminawon. Gani, paigo na sa akoa ang uluhan nga “Tigmo sa Urom nga Way Ugma”, di na kinahanglan nga isiyagit pa gyud ngadto sa tigbasa nga kining balaka kay usa ka soneto. Imagine: Di ba kaha moisa ang imong kilay kung makakita kag maskulado nga dunay patik sa iyang bukton nga gakanayon “Laki ko, bay”.

------------------------------------------------------------------------------------
NOTA BENE: Dihang gasugod pa ko og pamalak, naungo pud ko og suryalismo. Ang pipila sa mga suryalistang balak nga akong nasuwat kay mabasahan ani nga website: http://balakakungdaku.blogspot.com/.

------------------------------------------------------------------------------------