15.7.09

Nangluod sa lapyahan sa Balamban

ni Genalyn Omapas


1     Sakura desu ka?

2     Nindut na untang pangkutluon
3     ang mga nanagikid-ikid nga mga
4     cherry blossoms sa Hiroshima.

5     Magkat-un na unta ko pagbalanse
6     sa bisikleta nga akong sakyan
7     padulong sa Kambara Kisen
8     og didto na unta nako sugdan
    pagtapak-tapak ang mga pisa
10    sa akong mga damgo
11    guyod ang mga baroto
12    nga mag hatod nako og Yen.

13    Lami na unta tagamtamun
14    ang bino nga tinahud sa Hokkaido
15    Moshi moshi, Aregato guzaimasu
16    Dili lang kani akong makat-unan
17    nga pinulongan sa Japan
18    Kung wala ko nangluod
19    sa lapyahan sa Balamban.

























KOMENTARYO NI ADONIS DURADO


Unahon natog hinlo ang hisgutanan sa spelling ug grammar.

LINYA 2: “Nindot” imbis na “nindut”.

LINYA 3: “Nanag-ikid-ikid” – kinahanglan og hypen.

LINYA 4: Redundant ang plural form sa “cherry blossom” dinhi. Ang balaod: kung plural na gani ang English word, dili na kinahanglan modungag og “mga”. Ug kung ato ning korehian, mao niy kapilian sa tagsulat: 1) “ang nanag-ikid-ikid nga cherry blossoms”; 2) “ang mga nanag-ikid-ikid nga cherry blossom”; 3) “ang nanag-ikid-ikid nga mga cherry blossom”.

LINYA 5: “Magkat-on” imbis na “magkat-un”. Mao sab ang sa LINYA 16: “makat-onan” imbis na “makat-unan”.

LINYA 8: “Ug” imbis na “og”. Ang “ug” dinhi kay conjuction, ug dili article nga ang spelling kay “og”.

LINYA 12: “Maghatod” – kinahanglan takduon. Mora sad og dili kinahanglan i-capitalized ang “yen”.

LINYA 13: “Tagamtamon” imbis na “tagamtamun”.

LINYA 14: “Tinahod” imbis na “tinahud”. Ug kinahanglan sad og tuldok sa tumoy sa linya.

LINYA 15: Punctuation: Morag kinahanglan og period imbis na comma human sa pulong nga “moshi”, ug dugang period sa tumoy sa linya.

LINYA 18: Dili kinahanglan i-capitalize ang sinugdanang pulong kay sumpay ra man ni siya sa previous line. Ug morag kinahanglan pud i-rework ning linyaha aron motakdo sa previous clause ngadto sa “kung wala pa lang ko mangluod”


* * *


Karon, ipahamtang nato ang gihisgutan sa imabaw:


1     Sakura desu ka?

2     Nindot na untang pangkutluon
3     ang nanag-ikid-ikid nga
4     cherry blossoms sa Hiroshima.

5     Magkat-on na unta ko pagbalanse
6     sa bisikleta nga akong sakyan
7     padulong sa Kambara Kisen
8     ug didto na unta nako sugdan
9     pagtapak-tapak ang mga pisa
10    sa akong mga damgo
11    guyod ang mga baroto
12    nga maghatod nako og yen.

13    Lami na unta tagamtamon
14    ang bino nga tinahod sa Hokkaido.
15    Moshi moshi. Aregato guzaimasu.
16    Dili lang kani akong makat-onan
17    nga pinulongan sa Japan
18    kung wala pa lang ko nangluod
19    sa lapyahan sa Balamban.


Ampay kaayo nako ang ka yano aning balaka. Yano ra tuod pero lawm diay og dulot kung imo kining palandungan. Sa mga detalye nga gilitok kanato sa balak – igo ug takdo kaayo nga nakapahulma sa persona ug sa iyang sugilanon. Tataw nga ang namulong dinhi kay mikagiw gikan sa iyang lungsod (Balamban) ug nanimpalad karon sa laing dapit (Japan).

May conceit gamay ang balak diin dili gyud matino pag-ayo kung babaye ba ang persona dinhi o lalaki, ug kung unsay iyang trabaho – kung japayuki ba o trabahante sa kompanya. Pero tataw nga ania siya aning nasura aron mangita og sapi (LINYA 9 - 12).

Himatikdi nga ang tension aning balaka kay anaa sa iyang tuno – sa iyang voice. Sa paagi nga gihan-ay ang balak, morag di ta kamatikod nga misulod ta sa hunahuna sa persona – sa iyang conciousness. Mora tuod og dunay gikahinabi ang persona, pero pwede kaayong ingnon nga namulong ra siya mismo sa kaugalingon.

Hisayri pud nga ang katapusang duha ka linya kay maoy yawi sa kandado aning balaka. Ang pagpangluod kuno niya sa iyang gigikanang dapit ang hinungdan nganong nakasinati siyag kahigwaos – nganong adunay siyay mga pagduhaduha – pananglit, nganong di siya katagamtam og tumang kalipay samtang galantaw sa cherry blossom (LINYA 2 - 4) o nganong di siya makapaundayon og paanod sa kahubog (LINYA 13 - 14).

Ang gahom, para nako, aning balaka kay anaa sa iyang paradoxical implication. Tuod, ang iyang pagpangluod maoy hinungdan sa iyang pagkapadpad sa halayong dapit (nga matawag ra ba unta nato og swerte), apan di diay siya kasinati og kabus-ok sa pagbati gumikan ang tinuorayng bul-og sa iyang dughan kay atoa ra gihapon gahaguros sa lapyahan sa Balamban. Sa ato pa, kining balaka kay mahitungod sa kahidlaw – sa kamingaw sa gigikanang dapit.

Sa teknikal nga aspeto, wala lamang diay makahatag og local color ang mga Hinapon nga pinulungan nga makaplagan sa balak, apan sa kinatibuk-an, mihatag kini og sophistication sa balak. Gani, sa unang entrada pa lang, mihatag kinig epektibong “defamiliarization” ngadto sa tigbasa. Ug dugang nga texture, nindot pud tingali nga imbis na “bino” kay “saki” (Japanese wine) ang gilitok sa LINYA 14.


GRADO:

15 comments:

  1. jia you Genalyn san! Mahadluk naman nuon ko magpakulitog diri oi...hahahaha...

    ReplyDelete
  2. i say amen to your comments, bay adonis. dugangan lang nakog gamay ang koreksiyon sa kahingpitan sa grammar. 'pangkutloon' should be 'pangutloon'. mao nay normal nga dagayday sa binisdak nga panglitok. dili man nuon sayop ang pangkutloon pero morag ang paminaw nako ani kay morag sinultihan sa amerkano nga karon pa kamaong mobinisaya.

    sa iyang konteksto, ganahan sad ko ning maong balak. pero morag duna lang koy buot matataw. kon nangluod pa gyod siya, nganong giminga man? dili kaha tema kining hilisgotan bahin sa kamingaw ug dili gyod sa pangluod? thus, maayo na lang gyod hinuong taytolan ug kamingaw imbes pangluod? sa ako gong timbang-timbang, mas mipatigbabaw man ang ideya sa kamingaw imbes sa pangluod, base sa kinatibuk-ang epekto sa balak. ang akong argumento gisandig nako sa katarongan: ang paghisgot sa usa ka butang nga gipangluoran imposible man sa tawong nangluod. molikay gani siya nga kini hisgotan. apan kon mingawon gani, bisan unsang butang nga makita dali ra kaayong ikasumpay sa butang gikamingawan.

    tungod tingali kay wa man maestablisar sa balak kon unsay iyang gipangluoran, modaldal kini sa atong panghunahuna nga kini ordinaryo lang kamingaw niya sa balamban-- which is, wa man gihapoy problema.

    ReplyDelete
  3. Kon kami sa Bisaya magasin maoy paediton ani, ingon ini ang angay:

    Nindot na untang pangutloon
    ang nanag-ikid-ikid nga mga
    cherry blossom sa Hiroshima.

    Sa sunod nga estropa, uyon gihapon ko sa han-ayng giplastar ni Adonis, gawas sa pulong 'pisa'.

    Ang 'pisa' god, sumala sa pagkaespeling, wala kaayo makarepresentar sa pulong, which is 'piece' o 'piesa'. Sa Binisaya, 'piyesa' ang tukma. Ang lagda bahin aning mga diptonggon langyaw nag-ingon: Sa mga diptonggong 'ie' sa mga pulong Kinatsila (sama sa pIEsa), pagasal-otan og 'y' sa taliwala-- IyE. Sa ato pa, 'piyesa'.

    Sa pangataposang duha ka linya, ingon unta ani ang angayng han-ay:

    kon wala pa lang ko mangluod
    sa lapyahan sa Balamban.

    Ang KON hinuon, ning bahina nga gipuli sa KUNG, opsiyonal lang, busa dili sad maisip nga sayop. Buot ipasabot, mahimo ra gihapon. Galing, kami sa Bisaya, wala mosagop aning KUNG kay Tagalog ra kaayong paminawon. Gikan man god ni sa Kinatsilang CON, busa mas duol sa husto ang atoang KON.

    Ang last line, akong giusab sa mangluod, imbes sa nangluod. Lahi pod ang atoa sa Binisaya, kay futuristic ang atoa basta unhan og 'wala'. Sama sa "Wala ko mangawat". Morag lain paminawon nga presente o nahitabo na (Nang) apan wala pa diay. How comes nga NANGawat, nga wala pa man diay mahitabo.

    Apan sa gikaingon na, kon ang Tinagalog atong sun-on, sakto ni para nila: "Di ako nagnakaw."

    ReplyDelete
  4. Salamat, Bay Edgar. Maayo untag makat-onan ni sa atong mga bag-ong balakero. (Ako mismo, I have to admit nga estudyante pa sab ko ini.) Naay mga nindot nga balak nga mabikil ta inigbasa tungod sa glaring grammatical lapses. Morag babaye nga gwapa ug seksi pero naay kampat ang make-up o nagkaambihas pagkabutones ang gisul-ob (o gubaon ang siper, moungot). Makadaot sa buylo.

    ReplyDelete
  5. nyor edgar, ang akoang instinct kung maglibog ko sa "u" ug "o" mopabor gyud ko ngadto sa hard-sounding nga "u" kay morag gahi man gyud ang binisaya labi na dinhi sa dakbayan sa sugbo. kon paminawon nako ning mga dispatsir sa Tabunok, morag pwerte man gyung gahia. sa kamagayan pud, morag bagsik pud kaayo'g labtik.
    kon ang binisaya sa dalaguete ang hisgutan o sa salot, morag mausab pud tingali ang ispiling. mao nga usahay, kung gikan sa ininglis ang pulong, by instinct, morag akoang i-retain ang order sa vowels, sama pananglit sa "konduktor." dili kaha mahimo nga imbis i-confine nato ang mga ispiling sa inistrikto nga lagda, atoa na lang i-consider as "variation?" ambot lang og makaayo ba kini. basin og ang flexibility maka-enrich na hinuon sa linggwahi. nahinumdom man gud ko sa giingon ni dr. mojares. nangutana siya kon nganong dili man kaayo as sea-faring ang atong literatura as we are in real life. tingali, mahimo pud nga magtabok-tabok ang atoang pinulongan sa mga kaislahan. sagol waray, sagol ilonggo nga bisdak. in that sense, tingali og mahimong obsolete kining notion nga inistriktuhon gyud ang mga ispiling. ambot lang ha. medyo naglibog pa ko kon hain ko modapig niining debatiha. busa mangutana lang usa ko.

    ReplyDelete
  6. Bay Januar ug kaubanang tigpakulkog ug tigkulitog dinhi -- Tulo ka punto ang akong tukion kalabot aning imong panigsusi.

    1. Ang kagahi ug kahumok sa "U" ug sa "O". Sakto ang imong obserbasyon bahin sa panaglahi sa linitokan sa mga dapit -- naay dapit nga gahi manlitok ug naa say humok o pinaluray. Mao sab niy obserbasyon nila ni Hermosisima et al, sa paglatid nila sa Lagda sa Paggamit sa U ug O. Namatud-an nga kon maoy basehan ang kagahi ug kahumok sa paglitok sa pulong sa pagpahimutang sa "U" ug sa "O" sa atong Binisaya, dili ug imposible gayod nga magkahiusa ta sa usa ka uniform spelling. Mahitabo gayod ang panaglahi gumikan lagi sa panaglahi na sa linitokan. Ug busa, aron pagkaplag sa gitinguhang kahiusahan, o aron pagkab-ot sa uniform spelling, gidisenyo nila ang lagda sa paggamit sa "U" ug sa "O". Tungod niini, napamatud-an usab nga 'dili tinuod o dili haom sa atong Binisaya ang konsepto sa kagahi sa "U" ug ang kahumok sa "O". Kini maoy lintunganayng tubag ni Hermosisima mismo dihang gikuwestiyon ni Padre Alfafara ang nalatid nilang lagda. (Basaha ang "Mga Prinsipyo Sa Lagda Sa Paggamit Sa U ug O" nga makaplagan sa kinaubsang bahin sa Lagda sa Espeling/Panitik sa http://standardbisaya.blogspot.com). Para sab nako, tinuod ni -- nga tulo ra ka matang ang vowel sa Binisaya -- ang A, I ug U ra. Ang U ug O pareho rag litok sa atong Binisaya, mao sab ang I ug E. Kini gong konsepto sa A, E, I, O, U, iya man ni sa mga langyaw nga ato ra sab gisagop. Ug tan-awa ang Tagalog/Filipino, di ba, A, E, I, O, U man ni kaniadto, apan karon ey, ee, ay, o, yu na kuno ang husto. Nga sa ato pa, kini konsepto lamang ug mahimong dili haom sa atong pinulongan. Kita ang labing nasayod sa atong pinulongan, dili ang mga langyaw. Niining puntoha, sakto kaayo sila si Hermosisima sa ilang paglatid sa lagda -- ilang gihusay ang kalibog sa pagpahimutang sa U ug sa O. Nga dili isyu ang kagahi o kahumok sa U ug O, kay pareho ra nig litok sa atong Binisaya. Nga ang pagtuo nga gahi ang U ug humok ang O makatigaw lang ug maoy hinungdan sa dili uniform natong espeling. Gipamatud-an sab ni ni Wolf, sa nakita niyang kawalay consistency sa pagpahimutang sa U ug sa O sa gipanggamit nilang source (mga publikasyong Binisaya kanhi) sa paghikay nila sa ilang diksiyonaryo -- hinungdang mihukom siya sa paggamit lang sa A, I ug U sa mga entry sa gihimo nilang diksiyonaryo, binilin ang tugon nga andam nilang dawaton kon duna na unyay consistent (standard) nga maugba o kon duna nay maayong sumbanan nga magpa-uniform sa spelling. Si Padre Cabonce sab, matod pa sa usa gihapon ka sinulat ni Hermosisima, nangindahay nga maayo gyod unta kuno kon dunay sumbanan sa pagpahimutang sa U ug O aron ma-uniform na. Nan, angay kaha nga libogon pa nato ang atong mga hunahuna? Ang kalibog nga kaniadto pa ila nang gikalibgan gitubag ug gihusay na nila ni Hermosisima pinaagi sa lagda nga ilang gitambayayongan pagmugna. (Palihog basaha ang akong Pasiuna sa Lagda sa Panitik, makaplagan usab sa http://bismag.pbworks.com, i-search lang ang Lagda sa Panitik.

    ReplyDelete
  7. 2. Bahin sa imong giingon nga mahimo ba kahang isipon na lang baryasyon ang ginagmayng ligas sa espeling gumikan sab sa panaglahi sa linitokan, nga inay i-confine sa estriktong lagda tugotan na lang, para nako, kini nagtugot lang sa dugang pang panaglahi. Makahatag lag dugang kalibog. Ug ingon sa mobalik na hinuon ta pagka premitive imbes unta nga modis-og ta sa unahan. Morag dili makataronganon nga isalikway nato ang "tools of standard" para lang paghatag og kasayon sa tanan bisan nagkahulogan kinig dugang kalandrakas. Para nako, lahi ang isyu sa baryasyon sa mga pulong kaysa isyu sa uniform spelling. Ug lisod maisip nga baryasyon na sa usa ka pulong ang pag-usab o kalahian sa espeling sa sama o mao rang pulonga. Ang eksampol tingali sa baryasyon mao ang "hatag" nga duna say "taga" as in "hatagan" ug "tagaan"; "tuohi" nga duna say "tuhoi". Kon susihon, root ba ang "taga" ug "tuho". Ang tubag mao nga "dili", ug entonses, kini sila mga baryasyon sa "hatag" ug "tuo". Apan dili tingali maisip nga baryasyon ang "nasod" ug "nasud", "balod" ug "balud"; kondili tataw nga usa niini sakto ug ang usa sayop.

    ReplyDelete
  8. 3. Bahin sab sa giingon ni Dr. Mojares, kini dako gihapong tinuod. Ngano ba tuod nga wala man nato tikara ang adunahang banika ug kasiyudaran sa atong pinulongan? Apan ang gipasabot ni Dr. Resil ani, sa akong tan-aw, mao ang voice (the individual language), kun tingog o tonada sa writer, ug wala sab ni mag-matter sa espeling. Ang maayong ehemplo ani mao sila si Nyor Tem Adlawan, Nyor Mario Quezon, Nyor Gremer Reyes, ug ikaw mismo Bay Januar (tugoting tukason ko ang akong kalo, kay usa ka sa dunay talagsaon ug yunik nga Sugboanong tingog). Ug kinsay nag-ingong gidili ang pagpanghulam? Kon nanghulam ta sa English ug Spanish, nganong dili sa ato na hinuong igsoong diyalekto o lengguwahe? Ang nakadaot lang tingali kay, angkonon man nato o dili, ingon sa na-type cast lang sa kadaghanan ang Binisaya. Nga kon Binisaya na gani, kadto na dayong lawom, karaan, ug balaknon o ginaray nga pinulongan diin morag magbabalak na tang tanan. Dinhing bahina angayng manimbang ta isip adbokeyt sa pinulongan. Kini maoy hagit kanato isip artist sa literatura. Kon gibadoyan na ang uban sa Binisaya kay kuno kinaraan (lupig pay si Shakespear nga nagbinisaya), nan, nganong dili nato debelopon ang pinulongan sa kabag-ohan? Kini tingali maoy tinuod nga baryasyon. Apan wala magpasabot nga kon lengguwaheng binag-o ang gamiton, ato nang sayopon ang espeling ug gramar. Kon nakahimo sila si Tem, Mario, Gremer, Januar, ubp. sa ilang yunik ug makalingawng lengguwahe, nganong ang uban dili? Sa tinuod lang, sa lengguwahe pa lang nato, lamian na-- sud-an na. Anaa lang sa artist ang pagdiskobre niini nga ikadalit nga lamian sa atong mga magbabasa. Ayo-ayo ninyo...

    ReplyDelete
  9. Maayong lengguwahe, sipyat sa espeling, ubp.-- Niay usa ka sampol aning isyuha. Tingali daghan nato dinhi nakakita sa Binisayang dubbing sa pelikula ni Mel Gibson, kadtong gitaytolan nilag "Paksiw, ang Banggiitang Irong Buang" nga mikatap sa internet ug gipanghimoag CD nga gipamaligya sa aseras. Nakapalit akong manghod diha sa ato sa Sugbo ug gipadad-an kog kopya. Kon inyong napanid-an, labihang alegreha ang pagkahimo sa Binisaya, maayong pagkadapat sa nuance sa lengguwahe, uban sa mga mito (myth) nga gigamitan og binag-ong mga panultihon (present or contemporary expression) sa Binisaya. Belib ko, kay sa pinulongan pa lang gani, bisag di na lang ka motan-aw sa salida, makalingaw na kaayo. Kinsay di mahimuot sa pag-ingon sa usa ka karakter, "Nawong ay, morag bagtaks lamok,". Ug dili kay kini ra, daghan pa kaayong mga linya nga maayong pagkagamit sa lokal nga mga ekspresyon. Ug kini maoy maayo-- makapasikat sa pinulongan. Ug ang nakanindot pa gyod kay hinukad gyod sa komunidad nga Bisdak ang mga metapora, ug direktang nagtakin sa kulturanhong aspeto sa dapit. Bisaya gyod kaayog templada. Apan ang nakaparat, kay inigbasa na sa gibutang nilang "subhead", nga Binisaya sad, labihang luoyag Binisaya. Klaro kaayong wala pay kasayoran sa mga kombensiyon sa pagsulat (translating into words) sa Binisaya. Ang pangutana, kon gitarong ba pagsulat ang Binisayang subhead, makausab ba sa tingog (voice) o language sa maong obra? Labing seguro nga dili. Mao ra gihapon ang tonada o mode. Sa ato pa, ang problema mao nga daghan dili gyod maantigo mohulad ngadto sa titik sa iyang gilitok nga pinulongan. Mao gihapong sitwasyona sa liriko sa mga kantang Binisaya, maayo ang templada o han-ay apan daghag bikil diha sa pagkasulat.

    ReplyDelete
  10. jan:
    sa akong tan-aw, kinahanglan kat-onon nato – ug labi na sa mga bag-ong magsusulat – ang inistriktong pagkasulat sa binisaya. sauna, medyo paling-paling ko ani – mo-insist nga mosulat by instinct – pero karon (tingali tungod nakaabot nakog maturity as a writer) kay medyo kombinsido ko nga ang saktong agianan mao ang kahiusahan sa panitik. emadyena lang kong ang akung senowatan kay mukalet lang ug ka engon ane. u mugamit ba run ug purus gahi parihas ini. ang lagda nga nahikay sa bisaya magasin (nga giasdang ni edgar godin) sa akong tan-aw maoy pinaka-sensible, pinaka-coherent ug pinaka-practical kung ikompara sa ubang kampo. pero uyon ko nimo nga isip magsusulat kinahanglan pud medyo judicious ta. kung tan-aw nato may rason ug mapanalipdan nato ang pagabuhatong pagtuis sa lagda, way makapugong nato ani – kay lagi, kita mang magsusulat ang matuod nga magbabalaod sa pinulongan. si chomsky dunay termino nga gitawag og “ideolect” (palihog na lang ko anig google) nga sa akong tan-aw mohaom sa konsepto nga ang linggwahe kay usa ka organik nga butang. ug mao pud niy rason nga bisag kapila ko badlonga sa paggamit nako og “kung” (imbis na “kon” – matud pa sa lagda sa bisaya magasin), mo-insist gyud ko aning akong naandan gumikan sa among probinsya “kung” man ang among gigamit. sa akong bahin, duna pud koy hinungdan nganong mogamit kog espeling nga “uo” batok “oo” (sanglit: “bituon” batok “bitoon”) gumikan sa hisgotanan sa phonetic – nga kung basahon nimo ang pulong nga “bituon”, ang stress kay naa man sa unang “o” (nga gahi paminawon sa dunggan). pero usbon ko, balikon nako ang gihisgutan sa imabaw: mas maayo gayud ang motamod ta sa lagda, ug kung buot natong buk-on kinahanglan kahibaw kang managang kung nganong ato ning gibuhat, ug dili lang tungod sa atong instinct.

    ReplyDelete
  11. bay edgar:
    mohirit ko gamay mahitungod sa imong ikaduhang punto mahitungod sa variation. siguro mahitabo pud tingali nga naay linguistic variation sa espeling -- kay ang british ug american english kay duna pud bayay kaugalingong bangi sa espeling. kung duna tay "e/o vs. i/u" imbroglio, sila kay medyo anal pud kaayo mahitungod "o vs. ou" (color vs. colour) o kaha "-ze vs. -se" (localize vs. localise). nakatrabaho kog british newspaper three years ago ug karon usa ka american magazine -- ug di ka katuo -- nga istrikto kaayo ang isig usa ka kampo nga paggamit sa ilang tagsa-tagsa ka naandan nga espeling. dili lang kini, duna pa gyud silay ubang mga pulong nga managlahi sa espeling sama sa furor vs. furore, aluminum vs. aluminium, analog vs. analogue, meter vs. metre, tire vs. tyre, ug uban pa. maong alang nako, modawat ra ko sa espeling sa "jud" gawas sa "gyud", o sa "jolen" gawas sa "dyolen" -- sa "uwaw/ulaw", sa "dios/diyos", sa "puyde/pwede" -- o ning hitaboa, sa "bituon" batok "bitoon".

    kadali lang diay, bay edgar, nakuryoso ko: ngano diayng ang imong "bilib" kay gi-spell man nimo nga "belib"?

    ReplyDelete
  12. Kining standardization, taas kaayo ni nga proseso. Pero in the end, ang makapa-standardize sa atong spelling dili ang grammarians kon dili ang mga magsusulat. Granting nga adunay different templates of Cebuano spelling with their own shrill advocates, ang template nga gigamit sa dominant works maoy dalan paingon sa uniform spelling--how far in the future this will happen is anyone's guess. The standardization of spelling, as with the rest of grammar, will take its own sweet time. As a handmaiden to literature, grammar is indispensable, but let's not forget that she's a handmaiden. She's not the mistress.

    ReplyDelete
  13. Bay Don, ang "belib" nato sa Binisaya hinulaman nato sa Iningles nga "believe", nga diin ang unang silaba nagdala gyod sa "E" (be). Hinuon, ang sunod -- lie + ve -- tukionon pa. Sa tinuod lang, kining "ou" o "uo" ug "ie" kun "ie" wala pa gyod masetol namo. Ug busa, moaplay ang konsepto sa kon unsay mas naandan, maoy among ipadayon. Ang espeling na "belib" maoy naandang gigamit sa Bisaya, maong amo na lang gipatumanan. Laing sampol ani mao ang pulong "derecho" sa Kinatsila, nga "diretso", "direkta" ang naandan kun naestablisar nga espeling, ug busa, mao na. Mao sab ang "pulbos" nga "polvo" unta sa Kinatsila. Kini god sila, sa among tan-aw, nakaestablisar nag espeling nga mao, ug kon usbon pa, morag malain sa atong panan-aw. Sa tinuod lang, kining espeling sa pulong segun ra gyod sa pagkaanad sa atong mata. Medyo mosukwahi ning puntoha sa baroganan sa lagda pero dakog katinuoran. Ang panulat sa Binisaya nakahimo na man gog tradisyon nga, sa akong tan-aw, maoy usa sa angay sab naton lingion.

    Bahin sab sa linguistic variation, naa tinuod ta ani. Gidawat nato ang "gradwesyon" isip sinagop gikan sa Iningles, gigamit sab nato ang "gradwasyon" isip gikan sa Kinatsila. Naa sab tay "militari", gigamit sab ang "militar". "Naa tay "hardin" adopted from Spanish "jardin", apan mogamit sab tag "garden". Pero sa giingon nimong "bituon" ug "bitoon", morag lahi ra kay lumad man god ning pulong. Ikaduha sab, dili na nato maisip ang stress sanglit giila man nato (segun sa lagda) nga pareho rag litok ang "O" ug "U".

    Ang "J" sa laing bahin, dili kabahin sa Alpabetong gisagop sa Binisaya. Busa, tukionon pa sab ni, kon angay bang iapil isip dugang ang titik "J" sa atong alpabeto. Hinuon, tungod kay gitahod sab nato ang linguistic variation, mahimo ra gihapong gamiton ang "J" isip iya sa mga Bol-anon. Ang "jod" (a short form of 'gajod', the Boholano variation of gayod in Cebuano, naggikan man gyod sa Bohol, ang nahaatbang nga mga lungsod sa Cebu minggamit sab, ug kay nauso sa kabatan-onan karon, maong mingkatap og maayo. Ug kini maoy maisip natong lihok (evolve) sa pinulongan.

    ReplyDelete
  14. nahimuot ko maghunahuna nga ang "belib" kay gikan diay sa pulong nga "believe". pero akong gi-check ang binisaya.com, ang espeling lagi ani kay "bilib". i guess, para nako, mas phonogically correct ug visually appealing ang "bilib" kaysa sa "belib". para nako, visually morag dili katuhoan ang "belib" -- morag lagat (metaphorically) kung basahon sa mata, kompara sa "bilib" nga medyo labo. basig mao niy kaso, bay edgar, nga angay dawaton, sagupon sa bisaya magasin ning maong espelinga -- ug kini alang sa ngalan sa phonology. i'm sure dawaton pud ninyo ang ningsikat nga expression nga "paet!" (isip variant sa pulong nga "pait") -- kay kung inyo ning korehian sa sakto nga espeling, i guess mawad-an kinig balor.

    mahitungod sa bitoon vs bituon -- dili ba kinaiya sa atong sinuwatan nga kung magsunod gani ang duha ka vowel nga "o" -- kay "u" gyud na ang una? sama pananglit sa "tuo", "luoy", "buok", "suok"... ug countless ang mga pulong nga imong makaplagan ani, pero nganong na-exempted man dinhi ang "bitoon" aning hisgutana?

    ReplyDelete
  15. Bay Don, karon lang nako nasuta nga wala diay tay gilantugian sa "bitoon" ug "bituon" kay pareho tang nagtuo nga "bituon" ang sakto. Ma-check ni didto sa http://bismag.pbworks.com pinaagi sa pag-type sa pulong diha sa iyang search window. Masusi didto kay kon mo-type kag 'bitoon' walay mogawas nga entry. Masusi sab didto nga parehong naa ang "dios" ug "diyos", nagpasabot nga gidawat sa Bisaya isip linguistic variants. Sa tinuod lang, kini nga site maoy nagsilbing corpus sa Bisaya magasin. Hinuon, dili pa kaayo daghan og sulod mao nga daghan pang pulong nga wala sa data. Apan magamit na kaayo isip spelling checker sa mga pulong Binisaya kon buot mosusi sa kon unsay gigamit sa Bisaya. Makita dinhi kon unsa ka-consistent mi karon sa pag-edit. Matun-an gani dinhi kon unsay kalainan sa Sugbo ug Sugbu, base sa baroganan sa Bisaya. Tigbisitahan pod ko sa Bisaya.com, nagsunod pod sila sa Lagda, pero naa pa gyoy ginagmayng kalahian sa Bisaya, sama lagi sa giingon nimong "bilib", nga kon i-check sa Bismag.pbworks.com, "belib" pod ang amoa. Kini hinuong ginagmayng kalainan, labi na sa pag-ila sa kon hinulaman ba o dili ang pulong, dili gyod kalikayan, sanglit nagdepende pod ni sa personal natong panaghap. Sakto ug may punto ang imong mga argumento bahig ponolohiya, pero unsaon nga lahi man pod ang among naandan. Arbitraryo man god ning mga butanga, mao nga parehong may mga katarongan ang isigkahabig. Dili ta maghuman kon daginoton nato word for word. Ang makasulbad gyod unta ani, mao ang diksiyonaryo nga aprobado sa tanan. Pero, kini labihan kakuti. Tiaw bay sukad pa man ni nilang Vicente Sotto (1901) apan hangtod ron ato lang gihapong gilalisan. Lain pang butang nga nakalahi usahay mao ang tradisyon lagi sa Bisaya nga gisunod ug gitahod namong nakasunod pod sa ilang mga tunob.--#

    ReplyDelete