Sa Dihang Namuso Kong Audrey, Ang Inidoro Mura Na Ug Psychedelic Sunny Side Up

ni Marquis de Kintolimbo

KOMENTARYO NI BUTCH BANDILLO


Sa dili pa ta modayeg o mosaway aning balaka, ato una ning kulitogon minus sa pa-epek nga visual aids. (Gikugihan gyod nako og type out ang text.) Atong huboan ning balaka sa iyang gisul-ot nga kamison aron sayon ang pagkumot-kumot sa mga parte nga gidayandayanan. Pero, tagsulat, ayaw lang kabalaka, kay ato sab nga hinol-hinolon ang kamison aron sutaon ang klase sa tela—seda ba o paplin o unsa ba. Unya ato sab nga tan-awon ang balak in all its kaleidoscopic glory.


Sa Dihang Namuso Kong Audrey, Ang Inidoro Mura Na Ug Psychedelic Sunny Side Up

hugaw naglutawlutaw nga kung imong pasiplatan sa ibabaw murag tawgi pero kung imong tutokan murag talong. galing lang, nagkadaiya iyang kolor murag halohalo nga ispesyal sa chowking murag bangaw sa ugma-damlag nga hulaw. pero kung imong ipalayo ang imong panan-aw mura kinig asin ug ang itlog tataw nga sa makausa gipanag-iya sa kanhi usa ka bantris nga buring. nganong nakaingon ko? aww, tan-awa ra gud. ang iyahang pughak di ba adunay winisik sa painting ni pollock. daw bukong nga bag-o pang napulak. klase-klase nga dibuho ang imong maaninag sa iyang bulok. tubol nga walay ulok pormag inkblot ni rorschach. pormang letter v nga mura pod ug langgam nga naglupad pero gidakop sa di maiswag nga kahingpitan. pormag talumtum sa amerkanang green og mata. kay unsang tamaa… ayyy, isla! hala! haskang buanga! awom diays negra. hayan nasayod ang langaw nga sa igong panahon siya adunay lang-at sa adlaw. di angayng kabalak-an ang kasamtangang bugno sa takna. kahibawo ka ba nga inig hunas sa dagat ang baybay mingawon sa kagubot? kay sa katapusan ang tagubtob ug kasikas banwason sa balud nga mokuso-kuso sa tanang hugaw nga naglutawlutaw.

* * * * *

Audrey Stripped Bare by Her Bachelors, Even

1. Ang composition technique nga gigamit dinhi pwede natong tawgon og “stream of psychedelic self-consciousness.” Konektar-konektar lang, pabanda-banda sulod sa inidoro sa kahimatngon. James Joyce jiggled by a joint. Pero lisod sutaon kon duna ba gyod kahay visual prompt ang images dinhi, o gapatuyang lang ang tagsulat og palami. Isip balakero, makaingon ko nga gapatuyang ra ni siyag pasirit. Akong sugyot sa tagsulat: sulayi kunog pahugot og gamay ang nozzle sa hose of free association sa sunod balak nga ingon ini.

Hinuon, dili malalis nga clever ning balaka, ug ang tagsulat suhito sa tradisyonal nga pamaagi sa pamalak. Gani, gihipos sab kintahay sa tagsulat ang nagkaguliyang nga mga pantasma sa iyang faex delicti pinaagi sa pagbalik sa unang imahe sa balak (“hugaw nga naglutawlutaw”).

2. Gisambogan sab ning paagiha sa surrealist technique nga gi-popularize ni Dali, nga iyang gitawag og “paranoiac-critical” method. Pero painting ang gihisgotan ni Dali. Ang paglayat sa pangpang gikan sa painting paingon sa poetry lisod uyamot. Daghang misulay pero nahitumpawak sa bung-aw sa kabalikwaotan. Kining pagkaambaka malamposon, nakakapyot og nag-igdal nga gamot sa kapayas—nakalabang ra tawon, pero nakaigit sab lagi. Abtik hinuon kaayong namupho ang balak sa iyang igit.

3. Apan, hain man si Audrey? Kon ang persona namuso kang Audrey, nganong tai may iyang nakita? Namuso ba siya lusot sa buslot sa kisame? Kun mao, unsay iyang gibuso, ang alimpulo ni Audrey? Di man tingali expected nga mag-handstand si Audrey, no? Kon wa niya tuyoa nga nakapasiklap siya sa inidoro, nganong wa man niya baliki og hisgot si Audrey?

4. Apan, hain na man si Audrey? Kon ang persona namuso kang Audrey, unya tai ang iyang nakita, tingali Audrey maoy angga niya sa Inidoro (ginamit ang technique sa haplological reverse consonance, ha ha). Tai gyod ang iyang tuyo, kay naa ba goy kalambigitan ang Audrey nga babaye sa sunny side up dinhi? Bitaw, sa kadaghan na sa tai nga akong nakit-an, way tai nga ingon ani ka daghan og sagol. Pananglit, kining tawgi. Unsa man ni, kigwa?

* * * * *

My Audrey Hangs Here

1. Makapadani ning balaka sa imong pagtagad. Dili gyod hinuon ka kahunahunag inidoro, bisag wa tay tama, itlog gyod ang atong tan-aw ani. (Kita nga readers — or lookers — four times removed from reality na — or is it five?)

Lami sab ang rainbow-colored nga langit-langit. Ang resulta mora gyod hinuon og gasolina (langit-langit nga nadan-agan sa langit), pero sige lang, kay psychedelic man, deranged ang senses. Rimbaudian merde par excellence.

2. Kon dili lang basahon, dili baya ta lud-on aning balaka. Basin ganig gutomon kadtong mahilig og itlog.

3. Way duda nga dedicated artist ang tagsulat. Dili ni lalim obrahon, bisan kon computer geek pa ang nangitlog ani. Gani, dili ni mahuman og usa ka sitting. Maabtan pag kalibangon ang tagsulat. (Added inspiration gyod hinuon ang pag-adto sa kasilyas.) Wa ta kahibawo, basig gidala niya iyang laptop sa kasilyas unya nag-multitasking siya didto.

4. Mahimong ingnon nga ang pagpakapin sa visuals usa ka subterfuge aron dili maklaro nga kulang og igo ang balak as mere words. Pero mahimo sab ingnon nga mas nakapaduol sa Longinian sublimity ang pictorial complement. Kaon ug kalibang. Oral and anal.

Pero kon dili gyod type sa magbabasa, nindot sab ning balaka himoong design sa greeting card. Padad-i dayon kadtong sa imong mga kaila nga nag-diet. Kon dili sila kasabot og Cebuano, seguroa lang og hubad sa pinulongan nga ilang masabtan.

* * * * *

The Persistence of Audrey

1. Aprub ko aning balaka. Ang tagsulat naay imagination in the order of Marco Evaristti (q.v.).

2. Aprub ko aning balaka. Ang ako lang panghinguto ani naglambigit og duha lamang ka punto: ang ulohan nga tinaod ra, morag ang extant Nike (Winged Victory) nga gitaoran ang abaga sa upaw nga bust ni Homer. Dili pa ulahi nga ilisan ni sa tagsulat. Ikaduha, ang over-all visual experience: nasobrahan ra ang pagkaitlog ini tan-awon—naa pay highlight sa upper right hand side sa pughak. Kon makaya sa tagsulat cum computer artist nga sa pagtan-aw natog usab (o kon hiyongon nato atong mata) makakita tag inidoro, mas nindot. As it is, hinuon, pwede ra man dili usbon pero himoong tigmo: Itlog kon tan-awon pero tai kon basahon.

3. Kon gusto ang tagsulat nga mo-explore sa possibilities aning balaka, akong isugyot nga himoon niyang pormag mapa sa Bohol ang pughak unja padajonon nija ang ijang jama-jama hangtod tajakan sijag ninja.

4. Sa akong tan-aw, kon molahutay lang og tikdol-tikdol sa pamalak ang tagsulat ani, unya dili siya ianod sa iyang predilection for psychedelics, magmalamposon ni siya. Hayan modako ang iyang itlog isip balakero. (Metaphor lang ni, ha.)

P.S. Sorry kon para sa uban way kritisimo nga nahitabo ining akong komentaryo dinhi. Ato lang iangay-angay sa balak ang atong komentaryo.

* * * * *

Notes:

1. Referenced artworks: The Bride Stripped Bare by Her Bachelors, Even, by Marcel Duchamp; My Dress Hangs Here, by Frida Kahlo; The Persistence of Memory, by Salvador Dali.

2. Niay pipila ka mapuslanong links (or mga link) alang niadtong nangitag ginagmayng refresher kabahin sa concrete poetry:
www.poets.org/viewmedia.php/prmMID/5649

web.whittier.edu/barnstone/CONCRETEPOETRY.HTM
switch.sjsu.edu/switch/sound/articles/wendt/ng1.htm

Kon gusto kag digital samples, suwayi ang: www.thewordproject.com

Nangluod sa lapyahan sa Balamban

ni Genalyn Omapas


1     Sakura desu ka?

2     Nindut na untang pangkutluon
3     ang mga nanagikid-ikid nga mga
4     cherry blossoms sa Hiroshima.

5     Magkat-un na unta ko pagbalanse
6     sa bisikleta nga akong sakyan
7     padulong sa Kambara Kisen
8     og didto na unta nako sugdan
9     pagtapak-tapak ang mga pisa
10    sa akong mga damgo
11    guyod ang mga baroto
12    nga mag hatod nako og Yen.

13    Lami na unta tagamtamun
14    ang bino nga tinahud sa Hokkaido
15    Moshi moshi, Aregato guzaimasu
16    Dili lang kani akong makat-unan
17    nga pinulongan sa Japan
18    Kung wala ko nangluod
19    sa lapyahan sa Balamban.

KOMENTARYO NI ADONIS DURADO


Unahon natog hinlo ang hisgutanan sa spelling ug grammar.

LINYA 2: “Nindot” imbis na “nindut”.

LINYA 3: “Nanag-ikid-ikid” – kinahanglan og hypen.

LINYA 4: Redundant ang plural form sa “cherry blossom” dinhi. Ang balaod: kung plural na gani ang English word, dili na kinahanglan modungag og “mga”. Ug kung ato ning korehian, mao niy kapilian sa tagsulat: 1) “ang nanag-ikid-ikid nga cherry blossoms”; 2) “ang mga nanag-ikid-ikid nga cherry blossom”; 3) “ang nanag-ikid-ikid nga mga cherry blossom”.

LINYA 5: “Magkat-on” imbis na “magkat-un”. Mao sab ang sa LINYA 16: “makat-onan” imbis na “makat-unan”.

LINYA 8: “Ug” imbis na “og”. Ang “ug” dinhi kay conjuction, ug dili article nga ang spelling kay “og”.

LINYA 12: “Maghatod” – kinahanglan takduon. Mora sad og dili kinahanglan i-capitalized ang “yen”.

LINYA 13: “Tagamtamon” imbis na “tagamtamun”.

LINYA 14: “Tinahod” imbis na “tinahud”. Ug kinahanglan sad og tuldok sa tumoy sa linya.

LINYA 15: Punctuation: Morag kinahanglan og period imbis na comma human sa pulong nga “moshi”, ug dugang period sa tumoy sa linya.

LINYA 18: Dili kinahanglan i-capitalize ang sinugdanang pulong kay sumpay ra man ni siya sa previous line. Ug morag kinahanglan pud i-rework ning linyaha aron motakdo sa previous clause ngadto sa “kung wala pa lang ko mangluod”


* * *

Karon, ipahamtang nato ang gihisgutan sa imabaw:

1     Sakura desu ka?

2     Nindot na untang pangkutluon

3     ang nanag-ikid-ikid nga

4     cherry blossoms sa Hiroshima.

5     Magkat-on na unta ko pagbalanse

6     sa bisikleta nga akong sakyan

7     padulong sa Kambara Kisen

8     ug didto na unta nako sugdan

9     pagtapak-tapak ang mga pisa

10    sa akong mga damgo
11    guyod ang mga baroto
12    nga maghatod nako og yen.

13    Lami na unta tagamtamon
14    ang bino nga tinahod sa Hokkaido.
15    Moshi moshi. Aregato guzaimasu.
16    Dili lang kani akong makat-onan

17    nga pinulongan sa Japan

18    kung wala pa lang ko nangluod

19    sa lapyahan sa Balamban.

Ampay kaayo nako ang ka yano aning balaka. Yano ra tuod pero lawm diay og dulot kung imo kining palandungan. Sa mga detalye nga gilitok kanato sa balak – igo ug takdo kaayo nga nakapahulma sa persona ug sa iyang sugilanon. Tataw nga ang namulong dinhi kay mikagiw gikan sa iyang lungsod (Balamban) ug nanimpalad karon sa laing dapit (Japan).

May conceit gamay ang balak diin dili gyud matino pag-ayo kung babaye ba ang persona dinhi o lalaki, ug kung unsay iyang trabaho – kung japayuki ba o trabahante sa kompanya. Pero tataw nga ania siya aning nasura aron mangita og sapi (LINYA 9 - 12).

Himatikdi nga ang tension aning balaka kay anaa sa iyang tuno – sa iyang voice. Sa paagi nga gihan-ay ang balak, morag di ta kamatikod nga misulod ta sa hunahuna sa persona – sa iyang conciousness. Mora tuod og dunay gikahinabi ang persona, pero pwede kaayong ingnon nga namulong ra siya mismo sa kaugalingon.

Hisayri pud nga ang katapusang duha ka linya kay maoy yawi sa kandado aning balaka. Ang pagpangluod kuno niya sa iyang gigikanang dapit ang hinungdan nganong nakasinati siyag kahigwaos – nganong adunay siyay mga pagduhaduha – pananglit, nganong di siya katagamtam og tumang kalipay samtang galantaw sa cherry blossom (LINYA 2 - 4) o nganong di siya makapaundayon og paanod sa kahubog (LINYA 13 - 14).

Ang gahom, para nako, aning balaka kay anaa sa iyang paradoxical implication. Tuod, ang iyang pagpangluod maoy hinungdan sa iyang pagkapadpad sa halayong dapit (nga matawag ra ba unta nato og swerte), apan di diay siya kasinati og kabus-ok sa pagbati gumikan ang tinuorayng bul-og sa iyang dughan kay atoa ra gihapon gahaguros sa lapyahan sa Balamban. Sa ato pa, kining balaka kay mahitungod sa kahidlaw – sa kamingaw sa gigikanang dapit.

Sa teknikal nga aspeto, wala lamang diay makahatag og local color ang mga Hinapon nga pinulungan nga makaplagan sa balak, apan sa kinatibuk-an, mihatag kini og sophistication sa balak. Gani, sa unang entrada pa lang, mihatag kinig epektibong “defamiliarization” ngadto sa tigbasa. Ug dugang nga texture, nindot pud tingali nga imbis na “bino” kay “saki” (Japanese wine) ang gilitok sa LINYA 14.

GRADO:

Ug sa kadlawon giabrihan ko

1    ang bintana
2    sa kalag

3    nanglangoy ang barongoy
4    sa sabaw nga damgo

5    nangambak ang baki
6    sa punong nga kahiamgo

7    naglalis ang gangis
8    sa akong pangabubho

9    namista and dulon
10   sa bangaw nga misteryo

11   nanglupad ang kabakaba
12   sa orasan sa hunahuna

13   ngadto sa tanaman
14   sa bahakhak ug luha

15   ngadto sa atop
16   gitunga ang bulan

17   ngadto sa bulan
18   nag-ilog sa duyan

19   ang mga pak-an
20   gialimungawan

21   kaming tanan
22   nasaag

-- ni Marquis de Kintolimbo

KOMENTARYO NI OMAR KHALID

Ang ganahan kaayo nako ining balaka mao ang tinguha sa pagkamakanunayon sa iyang temperamento. Kon wa ko masayop, ang tema niini — kon pananglit ato gyong pugson — mao ang kaaliwasa sa kalag. Tanang imahen nga gipasupot sa magbabalak nahiusa ngadto sa katuyoan nga mao ang pagpasundayag sa usa ka dakong mino sa tawo taliwa sa usa ka higayon. Kini lang daan, makita na kaayo ang kahanas sa magbabalak bisan sa pipila ka kakulian nga sa matag karon ug unya hisindolan sa atong suod nga pag-aninaw. Niini, tataw ang iyang buot ipakuot — ang posibilidad sa daghang panghitabo ilawom sa mga reyalidad ning kinabuhia. Ug kini mahitabo lang kon “sa kaadlawon ablihan ko ang bentana sa kalag”.

Duha ka puntos ang labing bug-at nga kalidad, alang nako lang, niining balaka. Una, anaay daghang kalihokan sa suryal nga mga talan-awon nga sibo kaayong teknika isip himan sa kahimoan sa balak. Sa ato pa, kapid-an lang ka linya, adunay daghang nanghitabo. Wala gani tay makita nga pagbalik-balik sa mga epekto sa imahen nga sagad kaayong ikahibagat sa mga nobatos. Ikaduha, gihan-ay niya ang tanang imahen nga samag collage nga mga hulagway ug nagpakaaron-ingnon nga siya saksi lamang ug walay mahimo pagkuwestiyon sa katinuod niining tanan niyang nakita. Ang persona buot moawat sa kabalingag sa usa ka sleepwalker. Sa laktod, kahibawo siya unsaon pagbitik sa utot sa ungo.

May estilo sad siyag gamay paghimog ulohan bisan tuod kon kini dili bag-o sa kasaysayan sa katitikan. Kadali ra natong mapanaghapan nga lagmit nakabasa siya sa mga mugna e. e. cummings ug uban pa (remember “somewhere i have never travelled”?). O mahimo sab nga wa siya kabasa unya mitungha lang gyod sa iyang hunahuna ang ingon nga paagi sa pagtagik aron mapakita nga naglakawng wa sa hustong panimuot ang punto de bista sa balak.

Hinuon, kining balaka mahimong tinuod lamang kon: una, kuyogan nato ang magbabalak sa iyang mga assertions. Ug kuyogan lang gyod nato kay mao may iyang gipasundayag. Kay kon atong lantugion, unsay atong mahimo pagtuis sa kamatuoran nga gituohan nga nagakahitabo sa ubang hunahuna?

Medyo nakalitan lang ko sa kakalit sa mga imahen. Ang buot ipasabot, makapangutana lang ta nganong wala mahibulong ang persona sa balak sa mga imahen nga iyang nakita (kun nasinati) sa kaadlawon (lagmit naglakaw nga nakatulog lagi, hehe). Kon wa mahibulong ang persona, unsa na kaha ko isip usa lang ka magbabasa? (Sa tagsulat niining balaka: palihog basaha ang klasikal nga hukngay ni Longinus — “On Sublimity” — nga naghisgot bahin niining argumentoha.) Mao tingali nga dili subtle ang epekto. Pero tagidyot ra ni nga kahuyangan. May pagkabug-at sab ang hagsa sa mga pulong nga gigamit to the extent nga dili na hinuon madamgohon ang dagayday (kay gi-presume man lagi nako nga surreal ning balaka). Tungod niini, wala na hinuon kagiyahi ang magbabasa aron subayon ang kinauyokan nga tinguha sa balak tungod sa diyotayng kakat-ag sa mga imahen. Sa ato pa, ang kadaghan sa iyang imahen mao ra sad ang nakaingon nganong wa niya masipong sa tumang kahingpit ang gitinguhang kahiusahan.

Gihinayan ra sab ko sa puwersa sa “sabaw nga damgo”. Kon ang barungoy maglangoy, sabton nga kini dakong buhi. Apan kining maong linya sa hunahuna, gipahinayan sa “sabaw nga damgo”. Ngano? Dili ta makapaabot nga makalangoy ang barungoy sa sabaw. Otherwise, dili na surreal ang epekto niini kondili pangilad na. Bisan sa suryalismo, kinahanglan sab nga iangkla nato ang mga imahen aron himoong katuohan ang nagakahitabo luyo sa conscious world of realities. Yes, in a surreal world, a carabao can fly like a hawk. But please… please… let the laws of aerodynamics govern such a flying carabao. Kay dili man tingali complete departure sa reyalidad ang suryalismo, sa akong sabot lang sab hinuon.

Pero makita nato nga dili bag-ohanon ang magbabalak. Atong mabantayan nga nasayod siya sa epekto sa panagpares sa mga pulong. Pananglit, sa iyang mahipnoong pagdugtong/pagpares sa mosunod nga mga pulong: ablihan, bentana; langoy, barungoy; lalis, gangis (tatawng kahibawo siya sa kaalingisig sa gangis nga morag maglalis).

Apan ang problema lang kay ang balak kinahanglan man sab nga magbaton og kahiusahan sa iyang mga imahen aron dunay magkupot niini nga pundasyon segun sa gibatbat ko na sa ibabaw. Ang dakong pangutana: unsaon nato pagkonektar sa linya 1 patigsapong sa linya 10? Apan sa gikaingon ko na, kon kuyogan lang nato ang magbabalak sa naabot sa iyang imahinasyon, nan, mapugos ta pagsalikway nga dunay kapakyasan dinhi. Matod sa mga guwatsinanggo, tuo na lang aron ta madali. Isipon ko na lang nga wa lang gyod tingali nako magukod ang lintunganayng rason nga nagpahipi niining parteha sa balak ug mapugos ko pag-isip nga kini maoy laing birtud sa iyang pagkamaayong balak. Ug isipon ko na lang nga iya kining gipamatud-an sa kataposang duha ka linya: “ug kaming tanan / nasaag”.

Ang maayo tingali sa balak mao ang mait-ong pagkontrolar sa magbabalak sa iyang materyal. Ug dinhi, bisan sa ginagmayng kahuyangan, nakita nako nga nagtinguha siya pagkab-ot sa ingon.

GRADO: