1 Nagmata sa tumang kangitngit,
2 kahayag nahanaw sa langit,
3 bisan ang gilaw sa mga bitoun,
4 wala nabatyagan, wala naangkon.
5 Kanus-a ko pa kaha usab malantaw,
6 ang pagsubang sa halandong adlaw.
7 Ako mapahiyumon nga naghandom,
8 May nahibilin pa kanako na paglaum.
9 Iwag na suga, akong nawala,
10 tungod sa akong pagkamakasasala.
11 Mahaw-as pa kaha sa nahimutangan?
12 Kining nipilit, natislob sa lunangan.
13 Mga kasal-anan gihinulsolan,
14 tanan nahimo diri sa kalibutan,
15 Nagpaabot sa silot na ipahamtang,
16 para mga kaligutgot matangtang.
17 Sa dili pa moabot ang kabuntagon,
18 may binuhat na naghandon, naglaum,
19 nga pagsubang sa adlaw, ugma damlag,
20 sa pagpakabuhi, dili na unta masaag.
Sa unang pagbasa, tugoti ko sa paghinlo sa mga linya.
LINYA 3: Espeling – “bituon”, dili “bitoun”.
LINYA 5: Dili na kinahanglan ang comma dinhi.
LINYA 6: Question mark imbis na tuldok.
LINYA 8: Spelling – “paglaom”, dili “paglaum”. Ug “nga” imbis “na”.
LINYA 9: Di na kinahanglan ang comma dinhi.
LINYA 11: Di na kinahanglan ang question mark dinhi, apan ibalhin nuon kini sa katapusan sa stanza – puli sa tuldok.
LINYA 14: “Tanang”, dili “tanan”. Kuwangan og article nga “nga” – busa “tanan nga nahimo” o ang contraction nga “tanang nahimo”.
LINYA 15: “Nga” imbis “na”.
LINYA 16: “Aron” imbis na “para” – mas tukma paminawon sa dunggan.
LINYA 18: “Nga” imbis “na”, “naghandom” imbis na “naghandon”, ug “naglaom” imbis na “naglaum”. Samtang di na pud kinahanglan ang comma sa katapusan nga linya.
LINYA 19: Di na kinahanglan ang comma human sa pulong nga “adlaw”
LINYA 20: Di na kinahanglan ang comma human sa pulong nga “pagkabuhi”.
Tataw dinhi ang pataka o tulimbang nga paggamit sa punctuation marks. Gamay ra tuod nga butang ang tuldok o comma, apan importante kini nga dapat sa panuwat. Mora kinig lansang diha sa gipanday nga balay – kung wala kini madukdok og tarong, posibleng ang ningbasa masabod niini. Ug kung wa man gani kini mapataop sa tukmang ig-anan, sa tantu-tanto, mahugno ra ang imong gipanday.
Gani, ang balaod ani kay kung di ka sigurado sa punctuation nga gamiton, ayaw na lang kini gamita. Kay ang pulos sa punctuation mao man ang pagpatin-aw sa hut-ong sa mga pulong, gawas sa pagsignos kung asa ka mominor ug mohunong.
* * * * *
STANZA 1: “… gilaw sa mga bituon / wala nabatyagan….” Husto ba ang pulong nga “nabatyagan”? Dili man nimo mabatyag ang gilaw sa usa ka butang, apan imo kining makita o masinati. Ug ang tukmang pulong siguro dinhi kay “nasinati” – “gilaw sa mga bituon / wala na nasinati…”
STANZA 3: Medyo awkward ang katapusang duha ka linya. Morag naay problema sa syntax ug grammar. Kung ako ning korehian, mao siguro niy buot ipaibot sa tagsulat – “Mahaw-as pa kaha sa nahimutangan / gikan sa pagkapilit, pagkatislob sa lunangan?” Pero, di sad gyud ko kombinsido nga ang “pagkapilit” kay saktong pulong diri. Nagtuo kong pwede pa ni mapangitaan og mas tukma nga verb. Pananglit: “Mahaw-as pa kaha sa nahimutangan / gikan sa pagkabwasot, pagkislob sa lunangan?”
STANZA 5: Bikil sa akoa ang linyang “naghandom, naglaom / nga pagsubang sa adlaw….” Tingali, mas arang-arang paminawon ang “naghandom, naglaom / nga inig subang sa adlaw….”
* * * * *
Sa ikatulo ug katapusang pagbasa, akong nakita ang kinadak-ang problema sa balak: kanang kakulang sa paghisgot sa partikular.
Isip tigbasa, maglisod kog simpatiya sa balak (ug sa persona niini) gumikan puro man generic ang mga detalye nga gipaambit kanako. Kahibaw tang metaphorically anaa siya sa kangitngit (STANZA 1) apan wala ta kahibaw ug unsay rason. Tuod mihisgot siya sa iyang pagkamakasasala (STANZA 3), apan wala ta kahibaw sa iyang kalapasan. Ang tibuok STANZA 4 hangtog sa STANZA 5 mihisgot sa iyang paghinulsol, sa silot nga iyang gipaabot, sa iyang paglaom – apan kining tanan kay wala ray bili gumikan puros man lang kini “scratch-in-the-surface” ug wala tay kaamguhan kung giunsa niya paghinulsol, kung unsay gibug-aton sa silot, ug kung unsay balor sa iyang paglaom. Sa laktod nga pagka-istorya, kining balaka kay galutaw ra sa hangin – kuwang og igong bukog ug unod aron mahulma ang bus-ok nga paghulagway sa usa ka balak.
Dayon nalunang pud kini sa clich̩ Рwala ko kakita og bag-ong butang nga nalitok niini. Busa dili ta kakaplag og poetic moment o kaha poetic insight.
Hinuon, nadayeg ko ang porma sa balak gamit ang rima ug pagsukob niini sa quatrain. Mahimong mopasar kining sinulat isip liriko sa kanta, apan dili isip usa ka balak.
